Στο πρώτο μέρος αυτής της σειράς, διερευνήσαμε κάποιους αρχικούς «επικίνδυνους τρόπους σκέψης» – πώς η ιδεολογία είναι η αόρατη αρχιτεκτονική που μας ζητάνε να αγνοήσουμε και ότι η κλιματική αλλαγή και η ανισότητα είναι λογικές εκβάσεις του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Στο δεύτερο μέρος, θα διερευνήσουμε τον ρόλο των απλών πολιτών, όπως εσύ και εγώ, και τι δυνατότητες υπάρχουν για πραγματικά χειραφετημένη κοινωνική αλλαγή.
Υπάρχουν κάποιοι από εμάς που πιστεύουμε ότι μπορούμε να απαλλαχθούμε από το νεοφιλελεύθερο λειτουργικό σύστημα. Ότι αυτό είναι ένα αμερικανικό ή βρετανικό, ή ακόμη και κινεζικό φαινόμενο. Αλλά θα υποστηρίζαμε ότι μέσω της παγκοσμιοποίησης και της παγκόσμιας πολιτικής των επιχειρήσεων, έχουμε πλέον εισέλθει σε ένα προχωρημένο στάδιο καπιταλισμού μέσα στο οποίο τελικά όλοι ζούμε πάνω στον πλανήτη μιας μεμονωμένης παράταξης – της νεοφιλελεύθερης. Υπό αυτή την παράταξη, είμαστε συνδεδεμένοι σε ένα εικονικό Matrix μέσω ενός δικτύου πεποιθήσεων, νόμων και δομών.
Μας λένε ότι ο πλούτος είναι ένδειξη αρετής. Και από αυτό το σημείο είναι πλέον εύκολο να πιστεύουμε ότι τα άτομα με τα περισσότερα χρήματα είναι πιο ενάρετα, ότι αξίζουν να έχουν εξουσία πάνω στους υπόλοιπους από εμάς.
Είμαστε πεπεισμένοι ότι η εξόφληση κάθε χρέους σε πλούσιες εταιρείες και ανθρώπους αποτελεί ηθική υποχρέωση – ότι αν δεν το καταφέρουμε αυτό, υπάρχει κάτι λάθος σε μας και αξίζουμε να τιμωρηθούμε.
Στην πραγματικότητα, όλοι γνωρίζουμε ενστικτωδώς ότι καθοριζόμαστε από τις μεταξύ μας συνδέσεις. Η ατομικότητά μας είναι μια αλήθεια που ορίζεται μέσα στο περίπλοκο ιστό της κοινωνίας. Η εξατομίκευσή μας μπορεί να μας βοηθήσει να λειτουργήσουμε στον κόσμο και να διαχειριστούμε τις σχέσεις μας, αλλά δεν είναι κάτι αδιαπέραστο που θα πρέπει να γιορτάσουμε, δεν ορίζει τα πάντα ως το τέλος της ζωής μας.
Είναι αυταπόδεικτο ότι οι πλουσιότεροι είναι τόσο συνδεδεμένοι όσο και οποιοσδήποτε άλλος, πράγμα που σημαίνει ότι, όπως όλοι οι άλλοι, βασίζονται και αυτοί στην κοινωνία των ανθρώπων γύρω τους για τον πλούτο τους – στις κρατικές επιδοτήσεις και τις υπηρεσίες, στη δημόσια εκπαίδευση και στην χρηματοδοτούμενη από φόρους έρευνα, καθώς και στη σκληρή εργασία των φτωχότερων από αυτούς ανθρώπων.
Η αρετή δεν είναι επίτευγμα όσων έχουν συσσωρεύσει περισσότερα χρήματα. Αν μη τι άλλο, ισχύει το αντίθετο. Υπάρχουν ολοένα και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία που δείχνουν ότι το να είμαστε τόσο εξαρτημένοι από τον υλικό πλούτο αποκτώντας εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια, είναι ένας νοσηρός εθισμός που παρεμποδίζει την ηθική, συναισθηματική και πνευματική ανάπτυξη, και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια εξαιρετικά κοινωνιοπαθητική συμπεριφορά.
Η γραμμή μεταξύ των μη κοινωνικών συμπεριφορών και της ψυχοπάθειας είναι θολή, στην καλύτερη περίπτωση. Κοιτάξτε πώς οι μεγάλες εταιρείες, υποστηριζόμενες πολύ συχνά από τις κυβερνήσεις, κάθε φορά σκαρφίζονται ακόμα πιο πρωτότυπους τρόπους για να δημιουργήσουν χρέος, και να προωθήσουν επιθετικά τον τρόπο ζωής και τους ηθικούς κώδικες που χρειάζονται, έτσι ώστε να είναι σίγουρες ότι θα συνεχίσουμε να διοχετεύουμε χρήματα προς την κατεύθυνσή τους, με τη μορφή τόκων. Αυτό είναι μόνο ένα μέσο για να εξασφαλίζουν πως θα παραμείνουμε υποχωρητικοί και υπάκουοι, καθώς θα επικεντρώνουμε όλη την ενέργειά μας στον αγώνα να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις που έχουν ορίσει.
Όταν εμφανίζεται δυνατότητα να ανατραπεί το λειτουργικό σύστημα – όπως για παράδειγμα, στην οικονομική κρίση του 2008 – στην πραγματικότητα τιμωρούνται πρώτα και σε μέγιστο βαθμό οι φτωχοί καθώς είμαστε ενσωματωμένοι στην παγκόσμια υποδομή κεφαλαίων από το φαγητό που αγοράζουμε μέχρι το πού επενδύονται οι συντάξεις μας. Η παλιά αλληγορία ισχύει: ότι οι πλούσιοι γίνονται ακόμη πλουσιότεροι επειδή η δύναμη γεννά δύναμη, και το χρήμα γεννάει χρήμα – και αυτά τα δύο μεταξύ τους είναι ανταλλάξιμα. Αυτό είναι ό, τι πιο πολύτιμο για τον μηχανισμό.
Το Matrix είναι τόσο ισχυρό και προσαρμόσιμο που ακόμα και όταν διαφωνούμε, συχνά ανασυντάσσεται και καταφέρνει να μας πλασαριστεί ξανά σε άλλη μορφή. Υπήρχαν αφίσες του Occupy Wall Street που πωλούνταν στο Wal Mart τα περασμένα Χριστούγεννα για πάνω από 40 δολάρια η μία. Ακόμη και τεχνικές πνευματικής αναζήτησης έχουν αφομοιωθεί από το Matrix για να μας κάνουν καλύτερους καπιταλιστές. Υπήρξε μια εκθετική άνοδος του βουδισμού, της γιόγκα, του διαλογισμού, της Ayuverda και άλλων ανατολικών πρακτικών ως βοηθήματα για την διανοητική καταπόνηση και την πνευματική ανία στις καπιταλιστικές χώρες.
Ο σκοτεινός ιστός της νεοφιλελεύθερης πεποίθησης είναι τόσο ισχυρός, διότι δεσμεύει την οικονομική λογική σε μια ηθική λογική, έτσι ώστε για να αμφισβητήσεις την οικονομική λογική (π.χ. ανάπτυξη) να πρέπει να αμφισβητήσεις και την ηθική του πώς ζούμε και ποιοι είμαστε. Καθώς οι θέσεις εργασίας μας και η ταυτότητά μας είναι συνυφασμένες με το σύστημα, είμαστε πια ανίκανοι να ξεφύγουμε από τη λογική.
Όπως ο φιλόσοφος John Ralston Saul έχει πει: «υποθέτουμε ότι οι άνθρωποι με αξία ανέρχονται στην κορυφή του συστήματος. Αλλά στην πραγματικότητα, το σύστημα βρίσκει τους ανθρώπους που είναι καλύτερα δομημένοι για να προάξουν την ίδια του την ύπαρξη και τους τοποθετεί στην κορυφή.» Με άλλα λόγια, αν το σύστημα βάζει τον εγωισμό πάνω απ’ όλα, οι εγωιστές άνθρωποι πρώτοι από όλους τους άλλους θα επωφεληθούν από όσα το σύστημα προσφέρει.
Όλοι έχουμε δημιουργήσει τις δικές μας ιστορίες, ώστε να αισθανόμαστε όσο πιο άνετα είναι εφικτό μέσα σε αυτό το Matrix. Οι άνθρωποι στην Παγκόσμια Τράπεζα ή το Ίδρυμα Gates πιστεύουν πως βοηθάνε τους φτωχούς, και με κάποιο περιορισμένο τρόπο πολλοί το κάνουν. Οι άνθρωποι σε διαφημιστικές εταιρείες πιστεύουν πως συμβάλουν με το να είναι δημιουργικοί και να αυξάνουν τις επιλογές των καταναλωτών, και σε κάποιο μικρο-επίπεδο, αυτό μπορεί να είναι αλήθεια. Αλλά με το να αποδέχονται και να συνεχίζουν να επικυρώνουν την λογική αυτή στην καρδιά του συστήματος, στην πραγματικότητα διασφαλίζουν ότι τα θολά νερά του status quo παραμένουν τοξικά. Αν επιχειρήσουμε να κλαδέψουμε ένα δέντρο σε ένα σάπιο οπωρώνα, δημιουργούμε πραγματικά κάποια διαφορά στην συνολική υγεία του οπωρώνα;
Επικίνδυνη Σκέψη Τέταρτη: Ζούμε σε μια ψεύτικη οικονομία
Τι αποτελεί λοιπόν την ρίζα όλης αυτής της τρέλας; Πόσο βαθιά πρέπει να σκάψουμε;
Η απάντηση είναι, μέχρι να βρούμε αυτό που συνδέει όλες τις καταστροφικές δυνάμεις. Και στο Matrix όπου είμαστε όλοι μπλεγμένοι, η ρίζα της ανάπτυξής του είναι το χρέος.
Σε ένα νομισματικό σύστημα που βασίζεται στο χρέος, η ίδια η δημιουργία χρήματος δημιουργεί χρέος. Ως εκ τούτου, η ανάπτυξη πρέπει να υπερβαίνει τον τόκο (που εδώ είναι η αποπληρωμή του χρέους), προκειμένου να παρατηρηθεί αύξηση του κεφαλαίου.
Έτσι εγκλωβιζόμαστε σε μια αέναη ανάπτυξη βασισμένη στο χρέος, η οποία δημιουργεί ανισότητα και καταστρέφει τον πλανήτη μας. Όπως δήλωσε ο David Attenborough, «Αν πιστεύετε στην επ’ άπειρο ανάπτυξη σε έναν πεπερασμένο πλανήτη, είστε ή τρελός ή οικονομολόγος.»
Εκτιμούμε το λάθος στοιχείο – δηλαδή τον οικονομικό πλούτο – έτσι με τη σειρά μας μετράμε το λάθος στοιχείο – δηλαδή την ανάπτυξη. Ως εκ τούτου, ζούμε σε μια πλαστή οικονομία.
Ας δώσουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Η παγκόσμια οικονομία αυξήθηκε περίπου κατά 3% το προηγούμενο έτος (2014), το οποίο σημαίνει πως παράχθηκαν επιπλέον 2.200 τρισεκατομμύρια δολάρια σε «νέα» προϊόντα και υπηρεσίες. Με άλλα λόγια, φυσικοί πόροι και ανθρώπινο δυναμικό της τάξης των 2.200 δισεκατομμυρίων δολαρίων εμπορευματοποιήθηκε. Αυτό είναι ισοδύναμο του παγκόσμιου ΑΕΠ για το έτος 1970. Μας πήρε από την αυγή της ανθρωπότητας μέχρι το 1970 για να επιτευχθεί ετήσιο ΑΕΠ 2.200 δισεκατομμυρίων δολαρίων – τώρα χρειαζόμαστε το ποσό αυτό μόνο στο κλείσιμο ενός έτους. Το επόμενο έτος ενδέχεται να χρειαστούμε το ΑΕΠ του 1974, μετά του 1990 κ.λπ. Σύντομα θα χρειαστούμε το ΑΕΠ του 2015, προκειμένου για το παγκόσμιο σύστημα Ponzi να μην εκραγεί.
Ο μαθηματικός τρόπος για να περιγράψουμε όσα συμβαίνουν τώρα είναι ότι είμαστε σε μια περίοδο εκθετικής ανάπτυξης. Όταν αυτό συμβαίνει σε έναν ανθρώπινο οργανισμό το αποκαλούμε καρκίνο: ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των κυττάρων στο σημείο της αυτο-εξόντωσης. Και επειδή είμαστε όλοι εγκλωβισμένοι σε ένα matrix που εξυπηρετεί τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, γινόμαστε συνένοχοι στη δική μας αυτο-εξόντωση. Η ανάπτυξη είναι εδραιωμένη σε θέσεις εργασίας και εξασφάλιση επενδύσεων, και μάλιστα αυτό συμβαίνει σε τέτοιο βαθμό, ώστε γίνεται υπόθεσή μας να δημιουργήσουμε περισσότερη ανάπτυξη.
Αυτό δεν αποτελεί μια σκοτεινή συνωμοσία – από την επιβίωση του πιο βασικού κυττάρου έως την άπειρη πολυπλοκότητα του Διαδικτύου, έτσι συμπεριφέρονται τα σύνθετα προσαρμοστικά συστήματα. Δημιουργούν και αναδύονται από μήτρες ενέργειας και ύλης που υποστηρίζουν την ίδια τους την ύπαρξη. Η λογική του κεφαλαίου είναι απλώς η λογική ενός συγκεκριμένου προσαρμοστικού συστήματος. Όπως ο Thomas Picketty πρόσφατα απέδειξε λεπτομερώς, αν το σύστημα αφεθεί να αυτενεργήσει, θα ανταμείβει πάντα το κεφάλαιο με περισσότερο κεφάλαιο, προερχόμενο από τα μέσα παραγωγής που κατέχει.
Και ενώ η καταστροφή συσσωρεύεται, μας πλασάρουν και πιστεύουμε την ψεύτικη ιδέα της οικονομίας ως απαραίτητου σωτήρα για να μας κρατούν συνένοχους.
Το 2011, 110 από τις 175 μεγαλύτερες παγκόσμιες οικονομικές οντότητες στη γη ήταν εταιρείες, με τον επιχειρηματικό τομέα να αντιπροσωπεύει μια σαφή πλειοψηφία (πάνω από 60 τοις εκατό) σε σχέση με τις χώρες. Τα έσοδα της Royal Dutch Shell, για παράδειγμα, ήταν στο ίδιο επίπεδο με το ΑΕΠ της Νορβηγίας και επισκίασαν το ΑΕΠ της Ταϊλάνδης, της Δανίας ή της Βενεζουέλας.
Με άλλα λόγια, περισσότερη οικονομική δύναμη είναι στα χέρια ιδιωτών παρά στο δημόσιο. Οι περισσότερες εταιρείες ξεκίνησαν τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης μέσω της εκμετάλλευσης της ανθρώπινης εργασίας σε περιοχές που ήταν φθηνότερη και οι νόμοι πιο χαλαροί. Στη συνέχεια, εκμεταλλεύτηκαν την έλλειψη παγκόσμιας διακυβέρνησης σχετικά με την φορολογία και ουσιαστικά διαχώρισαν τη θέση τους από το κοινωνικό συμβόλαιο με την ανθρωπότητα – υπάρχουν τώρα 32 τρισεκατομμύρια δολάρια σε φορολογικούς παραδείσους και το 60% του παγκόσμιου εμπορίου πραγματοποιείται μεταξύ θυγατρικών των ίδιων πολυεθνικών, εφαρμόζοντας σε μεγάλο βαθμό αυτό που είναι γνωστό ως εσφαλμένη τιμολόγηση μεταβίβασης. Και το χειρότερο, υπονόμευσαν την δημοκρατία μας. Σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου Saffra του Χάρβαρντ για την Ηθική των Επιχειρήσεων οι εταιρείες κέρδιζαν επιστροφή επί της επένδυσης έως και $220 μέσω διαδικασιών επιρροής (lobbying) του Κογκρέσου. Μετά από αυτό γιατί να «επενδύσετε» τα χρήματά σας σε κάτι άλλο.
Μας λένε ότι καθώς οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι υπόλοιποι από εμάς θα γίνουμε πλουσιότεροι. Αλλά γνωρίζουμε τώρα ότι αυτό είναι ένα ψέμα. Ο μέσος μισθός είναι χαμηλότερος σήμερα απ’ ό,τι ήταν τη δεκαετία του 1960, και τα εισοδήματα των νοικοκυριών παραμένουν στάσιμα, ενώ το 1% αυξάνει τον πλούτο του περισσότερο από ποτέ. Σήμερα, οι 85 πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο έχουν περισσότερο πλούτο από τα 3,5 δισ. των φτωχότερων.
Μας λένε ότι μπορούμε να εξαλείψουμε την παγκόσμια φτώχεια, αν οι πλούσιες χώρες δίνουν μεγαλύτερη βοήθεια προς τις φτωχές χώρες. Αλλά αν κοιτάξουμε πέρα από τη ρητορική, είναι φρικτά προφανές ότι οι ενισχύσεις ρέουν μόνο προς την άλλη κατεύθυνση. Οι πλούσιες χώρες είναι πλούσιες επειδή αρπάζουν γη και φυσικούς πόρους και αξιοποιούν το ανθρώπινο δυναμικό των φτωχών χωρών. Θα είμαστε σε θέση να εξαλείψουμε τη φτώχεια μόνο την στιγμή που θα σταματήσουμε αυτή τη λεηλασία.
Πιστεύουμε ότι οι κυβερνήσεις εξουσιάζουν τον κόσμο, και ότι οι κυβερνήσεις αυτές είναι δημοκρατικές. Αλλά οι πιο ισχυρές οντότητες στη γη είναι επιχειρήσεις, όχι κυβερνήσεις, εξουσιάζουν με σκοπό το ιδιωτικό συμφέρον και όχι το κοινό καλό. Και αυτές οι επιχειρήσεις ασκούν αθέμιτη επιρροή στις κυβερνητικές πολιτικές. Σε ένα σύστημα όπου το χρήμα εξαγοράζει ψήφους, η δημοκρατία δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση, και οι ελπίδες και οι επιθυμίες της πλειοψηφίας σπάνια λαμβάνονται υπόψιν.
Πιστεύουμε ότι τα μέσα ενημέρωσης είναι ελεύθερα και αμερόληπτα. Αλλά στην πραγματικότητα το 90% των μέσων ελέγχεται μόνο από έξι εταιρείες, οι οποίες αποσιωπούν κάθε κριτική των συμφερόντων τους. Και το Διαδίκτυό μας -στο οποίο στηριζόμαστε για να επικοινωνήσουμε και να μοιραστούμε ιδέες- δηλητηριάζεται από ένα παγκόσμιο δίκτυο κρατικής εποπτείας και ελέγχου.
Μας λένε πως ο σημερινός τρόπος ζωής παρέχει κάποιου είδους «τάξη» ξεχνώντας ότι ολόκληρο το σύστημα έχει χτιστεί πάνω στην ιστορία της αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού και της γενοκτονίας. Για να μην αναφέρουμε τη συνεχή εμπόλεμη κατάσταση, και την λεηλασία των φτωχότερων εθνών, που απαιτείται για να στηριχτεί ο δυτικός τρόπος ζωής.
Ο μόνος τρόπος για να αλλάξουν τα πράγματα είναι να αλλάξει ό,τι εκτιμά το ίδιο το σύστημα, και να αλλάξουν ακριβώς οι κανόνες που αρθρώνουν και συντηρούν αυτές τις αξίες.
Επικίνδυνη Σκέψη Πέμπτη: Μια διαφορετική ιστορία είναι εφικτή
Αυτοί οι μύθοι καταρρέουν γύρω μας, και η ιστορία που υποστηρίζουν αρχίζει να καταρρέει επίσης. Το σύστημα είναι κατασκευασμένο από ένα σύνολο νόμων και κανόνων και πεποιθήσεων κατασκευασμένων από τον ίδιο τον άνθρωπο. Όπως λέει και ο κωμικός Russell Brand, «Ο καπιταλισμός δεν είναι πραγματικός. Είναι μια ιδέα. Η Αμερική δεν είναι πραγματική. Είναι μια ιδέα που είχε κάποιος πολλά χρόνια πριν. Η Βρετανία, ο Χριστιανισμός, το Ισλάμ, το καράτε, οι Τετάρτες είναι όλα απλά ιδέες που επιλέγουμε να πιστεύουμε και είναι πολύ ωραίες ιδέες, ειδικά όταν εξυπηρετούν ένα σκοπό. Αυτές οι έννοιες, όμως, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε βάρος της πραγματικότητας.»
Εμείς επιθυμούμε μια διαφορετική ιστορία, μια καλύτερη ιστορία, μια ιστορία που είναι πιο αληθινή σύμφωνα με τις αξίες που αναγνωρίζουμε ως σωστές – μια ιστορία που εξυμνεί τα κοινά μας σημεία με τους άλλους και με τον ευρύτερο κόσμο μας. Είμαστε πρόθυμοι να διαγράψουμε τα χρέη, να πάψουμε να είμαστε συνένοχοι στην εκμετάλλευση των αδελφών μας σε όλο τον κόσμο, να σταματήσουμε αυτή την καταστροφική λεηλασία, να εγκαταλείψουμε τον ανταγωνισμό που μετατρέπει τον φίλο σε εχθρό, και να ανακτήσουμε τις σχέσεις μας. Είμαστε έτοιμοι για την επούλωση.
Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν και άλλες ιστορίες εκεί έξω.
Οι ανθρωπολόγοι μας λένε ότι για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ζούσαμε σε μικρές κοινωνίες ισότητας που αντάμειβαν την συνεργασία και την ανταλλαγή και τιμωρούσαν τον εγωισμό και τη συσσώρευση. Κανείς δεν λέει πως μπορούμε να πάμε πίσω σε έναν τρόπο ζωής κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, αλλά είναι μια ένδειξη του τι είναι δυνατό για την ανθρώπινη φύση – στην πραγματικότητα, έχουμε πάνω από 90.000 χρόνια έμπνευσης για το τι είναι εφικτό.
Μόλις πριν από δέκα χρόνια οι επιστήμονες ανακάλυψαν αυτό που αποκαλούν κατοπτρικοί νευρώνες, αποδεικνύοντας ότι είμαστε εκ φύσεως κατασκευασμένοι για ενσυναίσθηση. Και οι συμπεριφοριστικοί οικονομολόγοι έχουν αποδείξει πως όταν αφηνόμαστε να αυτενεργήσουμε, επικρατούν οι αξίες της ισότητας και της δικαιοσύνης. Αυτές οι αξίες είναι οι καλύτεροι, πιο αληθινοί άγγελοι της φύσης μας.
Το μόνο που μας λείπει είναι η αυτοπεποίθηση να δούμε πέρα από τους περιορισμούς της παρούσας ιστορίας. Και αρχίζουμε ρωτώντας τις δύσκολες ερωτήσεις που μας έχουν πει να μην ρωτήσουμε. Άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν αρχίσει να κάνουν ακριβώς αυτό. Εξεγείρονται ως απάντηση στην κρίση του πολιτισμού μας – από το Occupy Wall Street ως την Αραβική Άνοιξη, από τις διαδηλώσεις στη Βραζιλία μέχρι τον Χιλιανό Χειμώνα, από τους Ζαπατίστας στο Μεξικό ως την εξέγερση των φοιτητών στο Κεμπέκ, από το κίνημα των Αυτοχθόνων Idle No More μέχρι τις Πόλεις μετάβασης σε όλο τον κόσμο – όλα αυτά είναι εκφράσεις ενός νέου κόσμου που είναι εφικτός. Πρόκειται για δείγματα μεγάλης ελπίδας για όλους εμάς. Ο κόσμος έχει αρχίσει να θεραπεύεται – και μπορούμε να πάμε ακόμα πιο μακριά, γρηγορότερα.
Υπάρχουν νέες ιδέες που ξεπηδάνε σε όλο τον κόσμο και οδηγούν σε έναν καλύτερο δρόμο. Μερικές από αυτές τις λύσεις δεν είναι δύσκολες, όπως το να πάψουμε να θεωρούμε το ΑΕΠ ως μέτρο της προόδου, το να φορολογούμε τον άνθρακα στην πηγή του, το να δημιουργήσουμε ένα παγκόσμιο φόρο επί της περιουσίας, το να απαγορεύσουμε ορισμένους τύπους διαφήμισης, το να δημιουργήσουμε ένα μορατόριουμ για στημένους εμπορικούς κανόνες (όπως το προτεινόμενο Trans- Pacific Partnership), ακόμη και να τεθούν όρια στο πόσο ισχυρές οι εταιρείες θα μπορούν να γίνουν (π.χ. οι νόμοι αντιτράστ που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, και κορυφώθηκαν κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τη δεκαετία του 1970). Άλλες λύσεις είναι πιο ριζοσπαστικές, όπως η αφαίρεση των εταιρικών χρημάτων από την πολιτική, η κατάργηση των στρατιωτικών δαπανών, η ανάκληση του δικαιώματος των επιχειρήσεων να επιχειρούν αν αυτό δεν εξυπηρετεί το συλλογικό συμφέρον, το να καθιερώσουμε την ημερήσια εργασία σε τέσσερις ώρες, το να παρέχουμε ένα βασικό εισόδημα πολίτη σε κάθε ανθρώπινο ον , το να αναθέσουμε τις εξουσίες των τοπικών κοινωνιών σε μοντέλα άμεσης δημοκρατίας, ακόμα και να απαλλαγούμε από το βασισμένο στο χρέος νομισματικό σύστημα εντελώς.
Οι ιδέες αφθονούν. Η απόφαση είναι δική μας για να διεκδικήσουμε εκ νέου το παρελθόν μας και το μέλλον μας. Θα συνεχίσουμε ως στρατιώτες του status quo, ανεξαρτήτως από την καταστροφή που αυτό εγγυάται; Ή θα συνταχθούμε με την πλειοψηφία του κόσμου για τη δημιουργία ενός καλύτερου τρόπου ζωής που γνωρίζουμε πως είναι εφικτός;