Αυτή η ανάρτηση συνδέει την σοσιοκρατία, ένα συμμετοχικό σύστημα διακυβέρνησης, με τις αρχές της Ostrom αναφορικά με την βιώσιμη διακυβέρνηση των Κοινών Πόρων (ΚΠ). Η σοσιοκρατία και οι αρχές της Ostrom μοιράζονται πολύ βασικές αξίες και παρατηρήσεις, γεγονός που καθιστά την σοσιοκρατική διακυβέρνηση ιδανική για τη διακυβέρνηση των ΚΠ.
Αν δεν είστε εξοικειωμένοι με το έργο της Ostrom το οποίο της έδωσε το βραβείο Νόμπελ: Η Ostrom διερεύνησε τον τρόπο με τον οποίο οι κοινότητες πετυχαίνουν ή αποτυγχάνουν στη διαχείριση των πόρων που μοιράζονται – για παράδειγμα, εκείνο το κομμάτι γης σε ένα μικρό χωριό όπου οι αγελάδες του καθενός βόσκουν: υπήρξε κάποια συζήτηση για το κατά πόσο αυτές οι κοινές προσπάθειες είναι εγγενώς δεσμευμένες να αποτύχουν (δείτε την τραγωδία των κοινών). Αν ο καθένας μπορεί να αφήσει τις αγελάδες του να βόσκουν στα κοινά, αυτό δεν θα αποτελούσε κατάχρηση του κοινόχρηστου πόρου; Αντιμετωπίζοντας αυτήν την απαισιόδοξη προσδοκία, ορισμένοι από αυτούς τους κοινούς πόρους είναι στην πραγματικότητα καλά διατηρημένοι. Αλλά ποιοι; Η Ostrom απέδωσε 8 χαρακτηριστικά που μοιράζονται όλες οι περιπτώσεις όπου ο καταμερισμός των πόρων λειτουργεί καλά και βιώσιμα για να διαπιστώσει τι κάνει τη διαφορά στη διαχείριση των ΚΠ.
Όταν διάβασα για πρώτη φορά τις αρχές της Ostrom το 2016, μου φάνηκε ότι αυτό που ζητείται στις αρχές είναι ακριβώς αυτό που προσφέρει μια σοσιοκρατική εφαρμογή. Δεδομένου ότι η δουλειά μου είναι να δημιουργώ δεσμούς όπου μου ζητείται και να υφαίνω μαζί με αυτούς σχετικά δίκτυα, αυτό το άρθρο αφορά τη σύνδεση των κοινών και των καρπών της διακυβέρνησης ως ίσων.
Σοσιοκρατία
Για τους αναγνώστες που δεν είναι εξοικειωμένοι με την σοσιοκρατία, τα βασικά εργαλεία της Σοσιοκρατίας είναι:
- Λήψη αποφάσεων με συγκατάθεση. Οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται με συγκατάθεση, η οποία διαφέρει ελαφρώς από τη συναίνεση. Με κοινή συναίνεση, όλοι προσπαθούν να βρουν συμφωνία, συχνά προσπαθώντας να βρουν κοινό έδαφος για το προτιμώμενο αποτέλεσμα τους. Στην συγκατάθεση, μετατοπίζουμε την ενέργειά μας προς την κατεύθυνση της εξεύρεσης κοινού εδάφους που είναι ασφαλές να επιχειρηθεί και με το οποίο κανένα μέλος δεν έχει αντίρρηση.
- Αυτόνομες μικρές ομάδες: Όλα τα μέλη ενός διοικητικού οργάνου οργανώνονται σε κύκλους. Αυτοί οι κύκλοι έχουν πλήρη εξουσία στον τομέα τους. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται σε τοπικό επίπεδο.
- Συνδεδεμένοι κύκλοι: Κάθε φορά που υπάρχουν δύο σχετικοί κύκλοι, δύο μέλη πρέπει να είναι πλήρη μέλη και των δύο κύκλων. Με αυτόν τον τρόπο, οι πληροφορίες μπορούν να ρέουν εύκολα και καμία ομάδα δεν μπορεί να υποσκελήσει την άλλη.
Όλες οι αποφάσεις στην σοσιοκρατία είναι δυναμικές, συμπεριλαμβανομένης της οργανωτικής δομής. Η πρόσκληση για ανατροφοδότηση, αναθεώρηση και προσαρμογή αποτελούν μέρος μιας σοσιοκρατικής, ζωντανής οργάνωσης. Αυτά τα εργαλεία και οι αρχές δημιουργούν έναν οργανισμό μάθησης χωρίς αποκλεισμούς που μπορεί να ανταποκριθεί γρήγορα επειδή οι αποφάσεις λαμβάνονται τοπικά.
Σύγκριση των αρχών της Ostrom και της Σοσιοκρατικής πρακτικής
Επιστροφή στα κοινά: τι κάνει επιτυχημένη τη βιώσιμη διακυβέρνηση ενός ΚΠ; Οι αρχές της Ostrom είναι αποσταγμένα χαρακτηριστικά επιτυχημένης διαχείρισης των κοινών αγαθών. Παραθέτουμε καθένα από τα παρακάτω, προσθέτοντας τις παρατηρήσεις μας για το πώς η σοσιοκρατία εφαρμόζει αυτές τις αρχές.
Για παράδειγμα – και για διασκέδαση! – θα διερευνήσουμε πώς εφαρμόζονται οι αρχές και ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται η σοσιοκρατία με ένα παράδειγμα: ένα κοινόχρηστο ψυγείο γραφείου. Τα ψυγεία γραφείου είναι απτά παραδείγματα ΚΠ: όλοι στο γραφείο έχουν πρόσβαση αλλά (τυπικά) κανένα άτομο ή ομάδα δεν έχει ιδιοκτησία στο ψυγείο: ένα ψυγείο γραφείου είναι ένα κοινό αγαθό. Γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρον: ακόμη και αν το ίδιο το γραφείο λειτουργεί πολύ ιεραρχικά, πολλές φορές αυτό δεν μεταφέρεται στο ψυγείο. Οι ανάγκες των εργαζομένων γύρω από τα τρόφιμα δεν εξαρτώνται από την κατάταξή τους στην οργάνωση. Τα ψυγεία του γραφείου είναι νησιά ισότητας και επομένως μια ενδιαφέρουσα περίπτωση για να εξετάσουμε – και όλα τα κακά και τα κακά, τα όμορφα και τα άσχημα που μπορεί να συμβούν με τους ΚΠ είναι οικεία σε πολλούς ανθρώπους που έχουν μοιραστεί ποτέ ένα ψυγείο!
Αρχή Ostrom 1: Σαφώς καθορισμένα όρια
Η πρώτη αρχή της επιτυχούς διαχείρισης των ΚΠ υποδηλώνει τον σαφή ορισμό του τι σημαίνει ο ΚΠ και ποιος / τι είναι έξω από τα όρια του ΚΠ. Στο παράδειγμα ενός ψυγείου, δηλαδή, για να λειτουργήσει με επιτυχία ένα ψυγείο γραφείου, πρέπει να ξέρουμε ποιος βάζει τα πράγματα εκεί μέσα και ποιος δεν το κάνει. (Στην αναστροφή, μπορείτε να φανταστείτε τι συμβαίνει εάν πολλοί προσωρινά ασκούμενοι εγκαταλείψουν το φαγητό τους στο ψυγείο;!)
Στην σοσιοκρατία, ο καθορισμός των ορίων καταγράφεται από την ιδιότητα του να είσαι μέλος στον κύκλο (και την ιδιότητα του να είσαι μέλος στον οργανισμό). Σε έναν κύκλο που είναι ανοικτός σε νέα μέλη, η πρόοδος μπορεί εύκολα να ανατραπεί από αντιρρήσεις τελευταίας στιγμής από άτομα που δεν έχουν συμμετάσχει στη διαδικασία που οδήγησε σε μια απόφαση και αποτελούν τροχοπέδη στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Οι περισσότερες εθελοντικές ομάδες έχουν εμπειρία με αυτό. Η σοσιοκρατία προστατεύει τις ομάδες λήψης αποφάσεων και τις διατηρεί λειτουργικές απαιτώντας την δηλωμένη ιδιότητα του μέλους. Φυσικά, οι επισκέπτες που δεν είναι μέλη ενός κύκλου θα καλωσοριστούν και θα ακουστούν. Ωστόσο, δεν θα έχουν δικαιώματα συγκατάθεσης. Κάθε κύκλος έχει σαφώς καθορισμένη ειδικότητα και στόχο, επομένως το ζήτημα της εξουσίας και της ένταξης αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο που παρατήρησε η Ostrom στην επιτυχή πρόοδο ενός ΚΠ.
Αρχή Ostrom 2: Κανόνες σχετικά με τη διάθεση και την παροχή κοινών πόρων προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες
Όλοι οι ΚΠ είναι διαφορετικοί, ανάλογα με το πλαίσιο, την ικανότητα, το μέγεθος. Με τον ίδιο τρόπο, κάθε μέρος ενός ΚΠ μπορεί να έχει την δική του ιδιοσυγκρασία που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη για αποτελεσματική επίβλεψη. Το ψυγείο στον πρώτο όροφο μπορεί να έχει διαφορετικούς κανόνες από αυτό στον 5ο όροφο και αυτό είναι εντάξει. Θέλουμε οι άνθρωποι να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους με τον δικό τους τρόπο. Για παράδειγμα, εάν κάποιοι συνάδελφοι μπορεί να θέλουν ένα ξεχωριστό ψυγείο μόνο για χορτοφάγους, μπορούν να το κάνουν αν δεν βλάπτει αυτό τους άλλους. Εάν μια ομάδα αποφασίσει να επιβάλει ετικέτες για τα τρόφιμα, αυτό ισχύει μόνο για το ψυγείο της.
Στην σοσιοκρατία, κρατάμε σε τοπικό επίπεδο κάθε απόφαση. Κάθε κύκλος δημιουργεί τις δικές του πολιτικές για τον δικό του τομέα. Η ονομασία “σοσιοκρατία” μεταφράζεται “όσοι συνεργάζονται μαζί, αποφασίζουν μαζί” δίνοντας σε κάθε κύκλο μέσα σε κάθε τομέα την εξουσία λήψης αποφάσεων που έχουν νόημα για το συγκεκριμένο επίπεδο και στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Δεν υπάρχουν αποφάσεις που λαμβάνονται από την κορυφή προς τα κάτω, καμία εξόχως απόμακρη ομάδα δεν αποτελεί την ομάδα λήψης αποφάσεων. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους ανθρώπους που βρίσκονται σε σχέση με τον πραγματικό πόρο και την εργασία που διαχειρίζονται.
Αρχή Ostrom 3: Συμφωνίες συλλογικής επιλογής που επιτρέπουν σε όσους απολαμβάνουν κοινούς πόρους να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων
Η διαχείριση των ΚΠ λειτουργεί καλύτερα αν όλοι (ή οι περισσότεροι) συμμετέχοντες έχουν μια φωνή. Αυτό είναι το βασικό κομμάτι της σοσιοκρατίας: συνεργατική λήψη αποφάσεων με βάση τη συναίνεση. Στην σοσιοκρατία, καμία φωνή δεν μπορεί να αγνοηθεί. Ακούμε όλους όσους βρίσκονται στον κύκλο μας επειδή λαμβάνουμε αποφάσεις μόνο όταν κανείς από αυτούς δεν αντιτίθεται. Και δημιουργώντας συνδέσμους μεταξύ των κύκλων, ακούμε και τα πάντα από τους άλλους κύκλους.
Κοιτάζοντας το ψυγείο, είναι προφανές ότι μονομερείς αποφάσεις δεν θα είναι βιώσιμες για ένα ψυγείο γραφείου. Οποιοσδήποτε κανόνας έχει επιβληθεί ή έχει καταργηθεί θα υπονομευθεί. Μακροπρόθεσμα, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να ακούσουμε ο ένας τον άλλον.
Αρχή Ostrom 4: Αποτελεσματική παρακολούθηση από τους παρατηρητές που συμμετέχουν ή είναι υπόλογοι σε όσους απολαμβάνουν τους ΚΠ
Το ζήτημα της υποχρέωσης λογοδοσίας είναι σημαντικό για κάθε οργανισμό και τα κοινά δεν αποτελούν φυσικά εξαίρεση. Η πολιτική έχει νόημα μόνο αν οι άνθρωποι είναι υπόλογοι σε αυτήν την πολιτική.
Ποια είναι η απάντηση της σοσιοκρατίας σε αυτό; Ο κύκλος που ορίζει την πολιτική θα επηρεάσει επίσης τον τρόπο μέτρησης της επιτυχίας της πολιτικής του. Στην Σοσιοκρατία, αυτό συμβαίνει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σε δύο επίπεδα.
- Για μια απόφαση που παίρνει ένας κύκλος και επηρεάζει μια ευρύτερη ομάδα, ο κύκλος θα προσκαλέσει ανατροφοδότηση από την ευρύτερη ομάδα για να επεξεργαστεί αυτή την ανατροφοδότηση στην πρόταση. Έτσι, μια απόφαση που θα γίνει χωρίς να έχει ενσωματωθεί στην οργάνωση και δεν θα έχει υποστηριχθεί από όλα τα μέλη, δεν θα γίνει καν. Όταν κάθε μέλος θα έχει την δυνατότητα να ακουστεί, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην ακολουθήσει τους κανόνες. Περισσότερη δέσμευση οδηγεί πάντα σε μεγαλύτερη υπευθυνότητα.
- Επιπλέον, ένας σοσιοκρατικός κύκλος επιζητά επανατροφοδότηση και μετά την αποτελεσματική εφαρμογή της πολιτικής. Η συλλογή πληροφοριών σχετικά με την αποτελεσματικότητα της απόφασης θα ενσωματωθεί στην πρόταση και θα αξιολογηθεί σε συγκεκριμένο και συμφωνημένο χρόνο. Οι ανατροφοδοτήσεις και η αξιολόγηση ενσωματώνονται στο σύστημα σε πολλούς τομείς: αναθεώρηση των πολιτικών σε μια δεδομένη ημερομηνία, αξιολόγηση των συνεδριάσεων, πρόσκληση ανατροφοδότησης στις προτάσεις, αξιολόγηση των αποτελεσμάτων για μέλη που υπηρετούν σε ρόλους, όλα αυτά τα μέτρα χρησιμεύουν για να διατηρηθεί η υπευθυνότητα πριν και αφού ληφθεί μια απόφαση.
Αρχή Ostrom 5: Μια κλίμακα κυρώσεων για όσους απολαμβάνουν πόρους παραβιάζοντας τους κοινοτικούς κανόνες
Αυτή είναι η συνέχεια της προηγούμενης αρχής. Τι συμβαίνει εάν κάποιος δεν ενεργεί σύμφωνα με την πάγια πολιτική; Και πάλι, αυτό θα ενσωματωθεί στην πρόταση. Για παράδειγμα, πόσο θα είναι το πρόστιμο για τα καθυστερημένα τέλη; Τι γίνεται αν κάποιος δεν πληρώνει επανειλημμένα; Ποια είναι η επόμενη κύρωση που θέλουμε να πάρουμε;
Υπάρχουν πολλά που μπορούμε να πούμε εδώ. Η αρχή αυτή αναφέρεται μόνο σε αρνητικές παρατηρήσεις υπό μορφή κυρώσεων. Στην σοσιοκρατία, δουλεύουμε επίσης με “θετικά” σχόλια. Η ανατροφοδότηση και τα δεδομένα από μόνα τους είναι ουδέτερα. Σε οποιαδήποτε αξιολόγηση, μιλάμε για πιθανή βελτίωση. Δεν μιλάμε μόνο για το τι δεν λειτουργεί, αλλά μιλάμε για το τι μπορεί να είναι καλύτερο από μία σημερινή, λειτουργική κατάσταση. Η συνεχής βελτίωση αποτελεί βασικό στοιχείο της σοσιοκρατίας, το οποίο προσθέτει δυνατότητες βελτίωσης της διαχείρισης κάθε ΚΠ.
Στο παράδειγμα του ψυγείου, πρέπει να υπάρχει πολιτική για το τι συμβαίνει εάν κάποιος αφήνει φαγητό στο ψυγείο για πολύ καιρό και πιάνει μούχλα. Κάθε πολιτική θα πρέπει να το διαχειριστεί. Αν όλοι συμμετέχουν στην απόφαση αυτή, μπορούμε να πιστεύουμε ότι η πολιτική και οι κυρώσεις θα είναι εύλογες. Εάν κάποιος έχει μια καλή ιδέα για το πώς να βελτιώσει την πολιτική, το διοικητικό όργανο θα πρέπει να έχει έναν τρόπο συλλογής αυτών των πληροφοριών.
Αρχή Ostrom 6: Μηχανισμοί επίλυσης συγκρούσεων που έχουν οικονομική και εύκολη πρόσβαση
Συνήθως, οι οργανώσεις έχουν έναν τρόπο μεσολάβησης ή επίλυσης συγκρούσεων. Από σοσιοκρατικής απόψεως, και πάλι, η ανατροφοδότηση είναι η λέξη κλειδί εδώ. Πολλές πηγές συγκρούσεων μπορούν να αλιευθούν νωρίς στη διαδικασία. Για το λόγο αυτό, η σοσιοκρατία εγκαθιστά ευκαιρίες στο να δίνονται και να λαμβάνονται σχόλια σε τακτική βάση – ιδανικά προτού δημιουργηθεί οποιαδήποτε σύγκρουση. Οι τακτικές αξιολογήσεις των συνεδριάσεων, οι επιθεωρήσεις επιδόσεων, οι ανοικτές εκλογές, η επανεξέταση της πολιτικής, είναι εργαλεία που χρησιμοποιούνται όλα σε τακτική βάση σε μια σοσιοκρατική οργάνωση. Εάν αυτή η εσωτερική διαδικασία κύκλου δεν είναι αρκετή, οποιοσδήποτε κύκλος μπορεί να σχηματίσει έναν βοηθητικό κύκλο (γνωστός και ως έκτακτη ομάδα) ή μπορεί να ζητήσει βοήθεια από τον γονικό κύκλο του. Με τους γονεϊκούς, τους παράγωγους και τους αδελφούς κύκλους, το σύστημα υποστήριξης για οποιοδήποτε κύκλο έχει ήδη διαμορφώσει μια δομή. Ένας επίσημος «κύκλος διαμεσολάβησης» δεν είναι υποχρεωτικός στην σοσιοκρατία, αλλά μπορεί εύκολα να διαμορφωθεί ως πρόσθετος πόρος, εάν ένας οργανισμός το θεωρεί χρήσιμο ή απαραίτητο.
Αρχή Ostrom 7: Στην περίπτωση μεγαλύτερων πηγών κοινόχρηστης οργάνωσης, οργάνωση με τη μορφή πολλαπλών επιπέδων εμπλεκόμενης δράσης, με μικρούς τοπικούς ΚΠ στο βασικό επίπεδο.
Στην περίπτωση ενός κοινόχρηστου ψυγείου, αυτό μπορεί να είναι υπερβολικό – αλλά υπάρχουν πολιτικές κοινόχρηστων ψυγείων που εκχωρούν ράφια σε ομάδες ανθρώπων.
Στη συνέχεια, κάθε ράφι θα μπορούσε να σχηματίσει τη δική του πολιτική, ενώ οι εκπρόσωποι από κάθε «ράφι» θα σχεδίαζαν τη πολιτική που θα επηρέαζε ολόκληρο το ψυγείο (όπως η θερμοκρασία που πρόκειται να ρυθμιστεί).
Στην σοσιοκρατία, κάθε κύκλος συνδέεται με ένα γονεϊκό κύκλο που έχει γενική επίβλεψη πάνω σε θέματα του κυρίαρχου πεδίου. Αυτό έχει νόημα ιδιαίτερα όταν οι ομάδες δεν μπορούν να βρουν συγκατάθεση για την πολιτική και το επιθυμητό επίπεδο λογοδοσίας ή εάν υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες μέσα στο ίδιο ψυγείο (όπως ένα χορτοφαγικό ράφι κ.λπ.). Κάθε κύκλος έχει ένα κομμάτι του συνόλου και η σύνδεση εμποδίζει τον συγκεντρωτισμό στην οργάνωση. Ένα μέρος για τα πάντα και όλα στη θέση τους.
Αρχή Ostrom 8: Αυτοδιάθεση της κοινότητας που αναγνωρίζεται από ανώτερες αρχές
Τα Κοινά πρέπει να αναγνωρίζονται ως τέτοια από όλες τις αρχές. Τελικά, η πλήρης εξουσία δεν μπορεί να μοιραστεί με κανένα άλλο σώμα. Για παράδειγμα, εάν το ψυγείο γραφείου διαχειρίζεται επίσημα από ένα επίσημο σώμα και από τον ίδιο το λαό, θα υπάρξουν τριβές. Αυτό ισχύει για κάθε ΚΠ.
Η αυτοδιαχείριση είναι απαραίτητη στην σοσιοκρατία. Δεδομένου ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους ανθρώπους που εργάζονται μαζί, εξ ορισμού, αυτή η οργάνωση πρέπει να είναι αυτοδιοικούμενη. Οι σοσιοκρατικές οργανώσεις κατέχουν τον εαυτό τους, ακριβώς όπως και ο ΚΠ ανήκει σε όλους. Αυτό δημιουργεί προβλήματα σε οργανισμούς που εισάγουν σοσιοκρατία με μισή καρδιά. Η αυτοδιαχείριση σημαίνει ότι δεν αρκεί να αναθέσουμε καθήκοντα – πρέπει πραγματικά να διανείμουμε την εξουσία έτσι ώστε οι ομάδες να έχουν την δύναμη να λαμβάνουν αποφάσεις που έχουν νόημα στον τομέα τους.