Αυτόν τον καιρό είμαστε σε περιοδεία στις ΗΠΑ και συναντιόμαστε με ακτιβιστές· από ανθρώπους που οργανώνουν αστικές γειτονιές μέχρι αναρχικούς από το μαύρο μπλοκ, κομμουναλιστές της λογικής “επιστροφή στη φύση” και προοδευτικούς – θιασώτες των “μεγάλων κινημάτων”.
Ο πολιτικός διάλογος στην αμερικανική αριστερά αφιερώνεται κατά κύριο λόγο σε κεντρικά ζητήματα. Οι περιβαλλοντιστές θέλουν να σώσουν τον πλανήτη. Οι προοδευτικοί θέλουν να κινητοποιήσουν εκατομμύρια κόσμου γύρω από το #ΑπόλυτοHashtag. Κατά την προετοιμασία αυτού του ταξιδιού, μια από τις πρώτες μου συναντήσεις ήταν με μια οργάνωση που κάνει εξαιρετική δουλειά σε τοπικό επίπεδο, αλλά τρομάζει ως προς το πως μπορεί να επεκτείνει τις προσπάθειές της σε εθνική κλίμακα. Η συμβουλή μου: μη σπαταλάτε χρόνο αναπτύσσοντας γραφειοκρατικές διαδικασίες εθνικού επιπέδου. Δώστε βάση σε αυτά που λειτουργούν καλά και δημοσιεύστε τα πάντα ώστε να μπορούν να σας αντιγράψουν και άλλοι.
Το ξέρω πως οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν να φτιάχνουν μαζικά κινήματα. Θα ήθελα όμως να μοιραστώ τους λόγους για τους οποίους πιστεύω ότι αξίζει να εστιάσουμε στη μικροκλίμακα, όση σημασία κι αν έχει κάτι τέτοιο. Αυτό το κείμενο αποτελεί μια αποτύπωση των όσων σκέφτομαι αυτόν τον καιρό –ο σκοπός μου είναι να επανέλθω σε λίγους μήνες και να δω πόσο λάθος ήμουν, και όχι να σας πείσω πως έχω δίκιο.
Όλο και περισσότεροι συμφωνούν πως η επιβίωση της ανθρωπότητας μακροπρόθεσμα εξαρτάται από την αντικατάσταση του κατεστημένου με μια σειρά από θεμελιακά διαφορετικές συμπεριφορές και δομές. Θεωρώ πως το κεντρικό σημείο αυτού του εγχειρήματος είναι επί της ουσίας πολιτισμικό, και το καλύτερο μέρος για την πολιτισμική καλλιέργεια είναι οι μικρές ομάδες. Και έως ότου φτάσουμε αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης, επικοινωνίας και δημιουργίας σχέσεων να τον υιοθετήσει μια κρίσιμη μάζα ακτιβιστών, κάθε μαζικό κίνημα θα επαναλαμβάνει τα λάθη του παρελθόντος.
Πάμε λοιπόν…πέντε λόγοι για τους οποίους αξίζει να εστιάσουμε στις μικρές ομάδες.
Πρώτος λόγος: Ένα μέρος για να αποκτήσεις νέες συνήθειες
Ανατράφηκα σαν αγόρι στην πατριαρχία. Πριν ακόμα μπορέσω να μιλήσω, εκπαιδευόμουν σε επικές ηλιθιότητες σχετικά με το φύλο. Μερικές απ’ αυτές αρκετά ακίνδυνες, όπως ότι τα αγόρια δε βάφουν τα νύχια τους. Οι περισσότερες όμως ήταν τοξικές, όπως ότι οι άντρες δε δείχνουν αδυναμία και ότι δεν είναι σημαντικό να ακούς τις γυναίκες.
Ανατράφηκα επίσης ως λευκός, μέλος της εργατικής τάξης, ετεροφυλόφιλος, προτεστάντης, μονογαμικός, δεξιόχειρας, αγγλόφωνος, νευροτυπικός, αρτιμελής και κρεατοφάγος. Κάθε μια από αυτές τις διαφορετικές διαστάσεις σχημάτισε έναν πολυεπίπεδο περιέκτη, μες στον οποίο μεγάλωσα: κι όλες άφησαν κι από ένα σημάδι. Μερικά από αυτά τα σημάδια ήταν αρκετά ακίνδυνα, αλλά πολλά οδήγησαν σε μια εντελώς ελεεινή συμπεριφορά.
Μεγάλο διάστημα της ζωής μου το πέρασα συμπεριφερόμενος με τραγικό τρόπο, και ως εκ τούτου οδηγούμενος και σε τραγικές σχέσεις αλληλεπίδρασης. Μόνο όταν ανακάλυψα μικρές ομάδες, οι οποίες ήταν αφοσιωμένες σε κάποιο σκοπό και άρχισα να δουλεύω με αυτές, έμαθα να ξεχωρίζω την πατριαρχία από την αντρική μου φύση.
Για παράδειγμα: στο Loomio , κάναμε μια ξεκάθαρη συμφωνία όπου όλες οι δουλειές θα πρέπει να μοιράζονται ισότιμα, κανείς δε θα πρέπει να αναγκάζεται να κάνει κάτι παρά τη θέληση του, και όλες οι συνεισφορές θα αναγνωρίζονται. Μόνο μετά απ’ αυτή τη συμφωνία άρχισα σιγά σιγά να παρατηρώ μια ολόκληρη κατηγορία από δουλειές που ούτε καν γνώριζα την ύπαρξή τους: τη συναισθηματική εργασία. Όπως είχα εκπαιδευτεί να μην ψάχνω παιχνίδια στα ροζ ράφια ενός παιχνιδάδικου, έτσι είχα εκπαιδευτεί να μη βλέπω δουλειές όπως η φροντίδα, η υποστήριξη, η παρηγοριά, η προσαρμογή, η προετοιμασία, η πρόσκληση, η συνάντηση και τέλος το συμμάζεμα. Έμαθα για αυτή τη δουλειά μόνο και μόνο γιατί φεμινιστές και φεμινίστριες στην κοοπερατίβα μας μου έστρεψαν προς τα κει την προσοχή και με έμαθαν πώς να συνεισφέρω κι εγώ. Τώρα έχουμε αποκτήσει δομές που συστηματικά μοιράζουν τη συναισθηματική δουλειά μες στην ομάδα.
Σε μια μικρή, αφοσιωμένη ομάδα μπορείς να διαλέξεις τις συμπεριφορές που θες να ενθαρρύνεις, κι επίσης να διαλέξεις πόση ενέργεια θα αφιερώσεις στο να βοηθάς τους άλλους να αποκτήσουν νέες συνήθειες.
Μαθαίνοντας να αποτοξινώνω την αντρική μου φύση, έχω την αίσθηση ότι η ίδια μέθοδος μπορεί να με βοηθήσει να απαλλαγώ και από άλλες ελεεινές προκαταλήψεις. Κι έχω μια ακόμα αίσθηση· η ίδια μέθοδος μπορεί δουλέψει και σε πολλούς άλλους.
Έτσι, όταν φτιάχνετε συνεργατικές ομάδες με κόσμο που έχει ανατραφεί σε καταπιεστικές δομές, έχετε σκεφτεί ότι μπορείτε να σχεδιάσετε πρωτόκολλα αλληλεπίδρασης που απαλλάσσουν τους ανθρώπους από τις τοξικές τους συνήθειες;
Δεύτερος λόγος: Ένα μέρος για να εξασκήσετε την ανεκτικότητά σας
Πολλοί στον χώρο της αριστεράς λατρεύουν να μιλούν για την ανεκτικότητα, αλλά οι περισσότεροι από μας, ειλικρινά, είμαστε τραγικοί στο να την εφαρμόζουμε.
Ήμουν σε μια συνέλευση την περασμένη εβδομάδα και κάποιος με διόρθωσε επειδή είπα “παράνομος μετανάστης” εννοώντας “εργάτης χωρίς χαρτιά”, αλλά κυριολεκτικά στην επόμενη πρόταση έδειξε να απαξιεί να ασχοληθεί με τους υποστηρικτές του Τραμπ χαρακτηρίζοντάς τους όλους “τρελούς”.
Συμφωνώ, είναι ανόητο να χαρακτηρίζεις κάποιον “παράνομο”, αλλά το ίδιο είναι και το να χαρακτηρίζεις κάποιον “τρελό”. Το θέμα είναι ότι οι περισσότεροι λέμε ανοησίες όλη την ώρα! Με μια καλή εκπαίδευση και όντας επαρκώς προσεκτικός, μπορείς να μάθεις να εξαγνίζεις το λεξιλόγιό σου, αλλά δεν σου εγγυάται κανείς ότι αυτό θα σε αποτρέψει από το να είσαι ηλίθιος. Πρέπει να μάθουμε πώς να συνεργαζόμαστε πολύ προτού γίνουμε άγιοι.
Δουλεύοντας σε μια μικρή, αφοσιωμένη ομάδα, έχετε την ευκαιρία να αποδεικνύετε ο ένας στον άλλον ότι είστε άνθρωποι με αξιοπρέπεια, ότι προσπαθείτε για το καλύτερο, ότι είστε πρόθυμοι να εκπαιδευτείτε και να γίνετε πιο προσεκτικοί στη χρήση της γλώσσας… αλλά και πάλι μπορεί να λέτε που και που καμιά ανοησία που μπορεί να πληγώσει.
Στο Enspiral βλέπουμε να ξεπηδούν μικρές “δεξαμενές βιοπορισμού”. Να μία! Κι άλλη! Κι άλλη! Κι άλλη! Κάθε μια τους είναι μια ομάδα από τρεις με πέντε εργαζομένους που ζουν στην επισφάλεια, αλλά έχουν αποφασίσει ότι είναι καλύτερο να δουλεύουν μαζί. Τα μέλη κάθε τέτοιας “δεξαμενής” δεσμεύονται να μοιράζονται ένα τμήμα από το εισόδημά τους για να εξομαλύνουν τα διάφορα πάνω και κάτω της οικονομίας του διαμοιρασμού.
Με βάση την εμπειρία μου, όταν είσαι αναγκασμένος να συνεργάζεσαι για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών σου, γίνεσαι πολύ καλύτερος στην αποδοχή της διαφορετικότητας. Μαθαίνεις γρήγορα να ξεχωρίζεις το “ας συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε” από το “αν περάσει αυτή η πρόταση εγώ φεύγω”. Μια ικανότητα που δεν έμαθα πουθενά αλλού πέρα απ’ τις μικρές, αφοσιωμένες ομάδες.
Έχω την πεποίθηση ότι μια από τις παρενέργειες του ατομικισμού (με την έννοια της συστηματικής εκπαίδευσης ότι οι ατομικές προσπάθειες φέρνουν ατομικές απολαβές και ότι όλες σου οι ανάγκες μπορούν να καλυφθούν από απρόσωπες συναλλαγές) είναι ότι όλοι είμαστε τραγικοί σε ό,τι έχει να κάνει με τη διαφορετικότητα. Αν δεν υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ μας, τι με νοιάζει κι αν διαφωνώ; Δεν υπάρχει κανένα κίνητρο να μαθαίνεις από το διαφορετικό αν πάντα μπορείς να το προσπεράσεις και να επιλέξεις κάτι άλλο.
Επομένως, αν συνεργάζεστε με ανθρώπους που δεν είναι όλοι ίδιοι, ίσως να έχει μια αξία να αναρωτηθείτε: πώς μπορούμε να αυξήσουμε την ικανότητά μας για το διαφορετικό;
Τρίτος λόγος: ένα μέρος για ερασιτεχνική θεραπεία
Πιστεύω πως μπορούμε να δομήσουμε τις εργασιακές μας σχέσεις ώστε να λειτουργούν θεραπευτικά.
Νομίζω πως όλοι έχουμε τραύματα, μόνο και μόνο επειδή έχουμε γεννηθεί από μη-τέλειους γονείς σε μια μη-τέλεια κοινωνία. Πολλά ακόμα τραύματα προστίθενται στη συνέχεια, με βάση το πόσο τυχεροί ήμασταν στη ρουλέτα της γενετικής.
Κάπως έτσι κατέληξα στο συμπέρασμα ότι επί της ουσίας όλοι χρειαζόμαστε θεραπεία. Κάποιοι είμαστε αρκετά τυχεροί και βρίσκουμε επαγγελματική θεραπεία από κάποιον που μας καλύπτει. Αλλά δε συμβαίνει κάτι τέτοιο στους περισσότερους.
Η ερμηνεία που δίνω εγώ στη θεραπεία είναι αρκετά ρηχή· νομίζω πως είναι ένα μείγμα φιλικού διαλόγου με κάποιον που εμπιστεύεσαι, με τακτικούς, επαναλαμβανόμενους συλλογισμούς, ρωτώντας, “αυτό πώς σε κάνει να νιώθεις;”, ακούγοντας την απάντηση καλοπροαίρετα και χωρίς προκαταλήψεις, κοιτώντας τους ανθρώπους στα μάτια, γνέφοντας, λέγοντας πράγματα όπως “αχά… αχά… συμφωνώ”.
Ίσως να είναι και κάτι περισσότερο από αυτό, αλλά το θέμα είναι ότι είναι ένα παιχνίδι για δύο ή περισσότερους παίκτες. Έτσι, κάποιοι από εμάς πληρώνουν έναν επαγγελματία θεραπευτή ή ελπίζουν ο σύντροφός τους ή κάποιος στενός φίλος να λειτουργήσει ως θεραπευτής. Προσωπικά, θα ήθελα όλες μου οι σχέσεις να είναι θεραπευτικές, των εργασιακών μη εξαιρουμένων.
Συνεπώς ένα από τα σημεία που εστιάζω με τη δουλειά μου στο Loomio και το Enspiral είναι ο σχεδιασμός θεραπευτικών δομών οργάνωσης. Η θεραπεία λειτουργεί σε σχέσεις 1 προς 1 αλλά και σε μεγάλες θεραπευτικές δράσεις, όπως φεστιβάλ ή εκδρομές, αλλά για βιώσιμη, αξιόπιστη, συνεχή θεραπεία, είμαι υπέρμαχος των μικρών ομάδων.
Έχω παρατηρήσει ότι όταν οι άνθρωποι αφοσιώνονται σε μια ολιγομελή ομάδα, μπορούν να χτίσουν την εμπιστοσύνη και την οικειότητα που χρειάζεται για να γίνουν συν-θεραπευτές. Εξασκούμαστε στο να μιλάμε για τα συναισθήματά μας σχεδόν σε κάθε συνάντηση. Μαθαίνουμε από τις εμπειρίες των άλλων. Υπενθυμίζουμε ο ένας στον άλλον ότι πρέπει να προσέχουμε και τους εαυτούς μας αλλά και τους άλλους. Στις μικρές ομάδες εξασκούμαστε στο να ξεγυμνώνουμε τους εαυτούς μας, να τα κάνουμε θάλασσα, να συγχωρούμε ο ένας τον άλλον και να προχωράμε μαζί.
Έτσι αν συνεργάζεστε με ανθρώπους με τραύματα, ίσως να ‘χε ενδιαφέρον να ρωτήσετε: πώς μπορείτε να δομήσετε τη δουλειά ώστε να γίνει θεραπευτική;
Τέταρτος λόγος: Ένα μέρος για ζωντανές αποδείξεις
Είναι πολύ πιο εύκολο να απαιτείς ηθική συμπεριφορά από τους θεσμούς απ’ ότι να την επιδεικνύεις στις δικές σου οργανώσεις.
Τα τελευταία πέντε χρόνια τα έχουμε περάσει στο Loomio αποδεικνύοντας ότι είναι εφικτή η διεύθυνση μιας εταιρίας λογισμικού χωρίς ιεραρχία. Το ξέρω πως το όλο πλαίσιο είναι μοναδικό: είμαστε μια εξαιρετικά προνομιούχος, μικρή, κλειστή γυάλα στον Νότιο Ειρηνικό. Αλλά με το να μοιραζόμαστε τις μεθόδους μας, ενισχύουμε τον ισχυρισμό που λέει ότι ο μη καταναγκαστικός συντονισμός των ανθρώπων είναι εφικτός. Νιώθω περήφανος που πάνω από 50.000 άτομα τους τελευταίους 6 μήνες έχουν διαβάσει το εγχειρίδιο συνεργασίας μας – αυτό μπορεί να μην αποτελεί από μόνο του “απόδειξη”, είναι όμως μια καλή συνεισφορά σε μια δουλειά που δείχνει πως τα κοινά δεν πρέπει κατ’ ανάγκη να οδηγούν σε τραγωδία.
Το Enspiral αποτελείται από κοοπερατίβες όπως το Loomio αλλά και άλλες δεξαμενές βιοπορισμού που μαθαίνουν πώς να οργανώνονται μη ιεραρχικά σε μικρή κλίμακα. Μαθαίνουν όμως επίσης πώς να ενώνουν αυτές τις μικρές ομάδες και να αναπτύσσουν πρακτικές αυτόνομης διακυβέρνησης με σκοπό την προσαρμογή τους σε μια νέα τάξη μεγέθους. Αυτή τη στιγμή είμαστε 250 άτομα, έχοντας στο δίκτυό μας ένα στιβαρό, σε μεγάλο βαθμό προσαρμόσιμο, όλο και πιο κατανεμημένο σύστημα διαμοιρασμού της ιδιοκτησίας. Κι ενώ τα πειράματα υπέρβασης των τοπικών ορίων βρίσκονται σε εξέλιξη, είναι λογικό να φανταζόμαστε την επέκταση του δικτύου έτσι ώστε σε ένα-δυο χρόνια να αποτελείται από χιλιάδες κόσμου. Και σε πολλούς από εμάς ανοίγει η όρεξη για ακόμα μεγαλύτερη κλίμακα, όπως στα μέλη του Scuttlebutt, όπου σκέφτονται πολύ σοβαρά τη δημιουργία ενός κοινωνικού δικτύου για το Γαλαξιακό Συμβούλιο.
Έτσι, αν οργανώνεστε για να σταματήσει η καταπίεση, με ποιον τρόπο μπορείτε να δείξετε την ισότητα και τον σεβασμό στον τρόπο που συνεργάζεστε;
Πέμπτος λόγος: Ένα μέρος για να προετοιμαστείτε για το χειρότερο
Μπορεί τα πειράματά μας για αποκεντρωμένη ηγεσία, διαχείριση των κοινών και αυτόνομη διακυβέρνηση να είναι πολύ μικρά και να έχουν φτάσει πλέον πολύ αργά. Πιθανώς να μη σταματήσουμε τον όλεθρο που φέρνει ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος ή η κλιματική καταστροφή. Ξέρω πολλούς, ανθρώπους με καθαρή σκέψη, οι οποίοι ελπίζουν να είναι ακόμα ζωντανοί όταν τελειώσει κι αυτός ο κύκλος του πολιτισμού μας. Πολλές φορές αναρωτιέμαι: αν πλησιάζουμε στην Αποκάλυψη, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να εκμεταλλευτώ τον χρόνο μου; Πάντοτε καταλήγω στο ίδιο: μάθε πώς να συνεργάζεσαι με τους άλλους και μάθε πώς να φτιάχνεις κοινά (commons). Μπορεί να έχω ψευδαισθήσεις, αλλά πρέπει να σας πω ότι είναι πολύ ωραίο να προσπαθείς. Κι ενώ συνεχίζουμε την περιοδεία μας στα λημέρια των ακτιβιστών των ΗΠΑ, θέλω να τεστάρω αυτή την υπόθεση· ότι κι οι άλλοι νιώθουν ωραία με την ίδια προσπάθεια.