Η πρόσβαση στο διαδίκτυο αποτελεί πια ένα τόσο απαραίτητο εργαλείο για να συμμετάσχει κανείς στην κοινωνία, που ο ΟΗΕ την έχει αναγνωρίσει ως «ανθρώπινο δικαίωμα». Δυστυχώς, είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα που στερείται το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Για να γεφυρωθεί αυτό το κενό, μεγάλες εταιρείες όπως η Facebook ή η Google παρουσιάζουν τους εαυτούς τους όχι μόνο ως παρόχους υπηρεσιών, αλλά και ως παρόχους διαδικτύου. Η Facebook, για παράδειγμα, προσφέρει δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο σε υποβαθμισμένες περιοχές της Ινδίας ή τουλάχιστον πρόσβαση σε ένα μικρό μέρος του διαδικτύου που θεωρείται “βασικό” (συμπεριλαμβανομένης φυσικά της πρόσβασης στο Facebook).
Ταυτόχρονα, η Facebook έχει τη φιλοδοξία να «συνδέσει τον κόσμο», να «κατανοήσει τη νοημοσύνη και να δημιουργήσει έξυπνες μηχανές» και ακόμη να «θεραπεύσει όλες τις ασθένειες που υπάρχουν».
Η πλατφόρμα κατασκευάζει έναν νέο χάρτη όλου του κόσμου, ενώ πειραματίζεται με την πιθανότητα χειραγώγησης των ανθρώπινων συναισθημάτων μέσω του φιλτραρίσματος της ροής ειδήσεών που λαμβάνουν οι χρήστες της.
Προς ένα οργανικό διαδίκτυο
Σε ένα προηγούμενο άρθρο, περιέγραψα κοινοτικά δίκτυα που παρέχουν εναλλακτικές λύσεις δικτύωσης σε σχέση με τεράστιας έκτασης έργα, όπως το free basics της Facebook, προσφέροντας πρόσβαση στο διαδίκτυο σε πρόσφυγες ή σε κοινότητες εκτός του πελατολογίου των παραδοσιακών παρόχων υπηρεσιών διαδικτύου.
Αυτά τα “φτιάξτο μόνος σου” (DIY – Do It Yourself) δίκτυα μπορούν να θεωρηθούν ως “οργανικά”: δημιουργούνται από τις τοπικές κοινότητες, αντικατοπτρίζουν την τοπική κουλτούρα και τα δεδομένα που χρησιμοποιούν μπορούν να δημιουργηθούν και να καταναλωθούν στον ίδιο γεωγραφικό τόπο.
Τα DIY δίκτυα μπορούν επίσης να φέρνουν κοντά τους ανθρώπους, πρόσωπο με πρόσωπο, αντί να τους κρατούν συνεχώς συνδεδεμένους στο διαδίκτυο.
Καλλιτέχνες και ακτιβιστές πειραματίζονται με διαφορετικούς τύπους δικτύων, όπως το LibraryBox, ένα δίκτυο ανταλλαγής ηλεκτρονικών βιβλίων και την εγκατάσταση “Can you hear me?” (Μπορείς να με ακούσεις;) όπου προσωρινές κεραίες κοιτάζουν προς την αμερικανική πρεσβεία στο Βερολίνο και μεταδίδουν ανώνυμα μηνύματα από τους περαστικούς.
Ωστόσο, πρέπει να διερευνήσουμε τους σημαντικούς λόγους για τους οποίους τέτοια δίκτυα πρέπει επίσης να προωθηθούν και ως υποδομή για τη φιλοξενία τοπικών υπηρεσιών, οι οποίες κατασκευάζονται και χρησιμοποιούνται από τις τοπικές κοινότητες.
Το Prinzessinnengarten στο Βερολίνο είναι ένα καλό παράδειγμα ενός αστικού χώρου όπου τα DIY δίκτυα σχεδιάζονται για να λειτουργούν “έξω από το διαδίκτυο”.
Οι ακτιβιστές της Neighbourhood Academy (Ακαδημία της Γειτονιάς) δημιούργησαν έναν χώρο μέσα σε έναν αστικό κήπο που αποσκοπεί στο να μεταφέρει τις αρχές της οργανικής και συνεργατικής καλλιέργειας στη σφαίρα της δικτύωσης.
Το Neighbourhood Academy είναι μια αυτο-οργανωμένη ανοιχτή πλατφόρμα για την ανταλλαγή γνώσης, πολιτισμού και ακτιβισμού. Οι ιδρυτές του, Marco Clausen, Elizabeth Calderón Lüning, Åsa Sonjasdotter και το Ίδρυμα Anstiftung κατέληξαν στην ιδέα δημιουργίας ενός τοπικού δικτύου wifi που είναι προσβάσιμο μόνο μέσα στον κήπο Prinzessinnengarten.
Συνεργάστηκαν με το Design Research Lab για να δημιουργήσουν το «οργανικό διαδίκτυο», ένα τοπικό δίκτυο προσαρτημένο σε μια φυσική κατασκευή, το Die Laube (την Πέργκολα), το οποίο φιλοξενεί εργαστήρια, σεμινάρια και συνελεύσεις.
Οι ιδρυτές ήθελαν έναν τρόπο να καταγράφουν και να μοιράζονται όλες τις πληροφορίες που ανταλλάσσονται κατά τη διάρκεια των συναντήσεων από ακτιβιστές, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και ερευνητές από διαφορετικά πεδία και μέρη του κόσμου καθώς αυτοί συμμετέχουν στην ακαδημία. Τα τοπικά DIY δίκτυα κάνουν αυτό το περιεχόμενο διαθέσιμο σε αυτούς και μόνο αυτούς που βρίσκονται φυσικά μέσα στον χώρο, και ο ψηφιακός χώρος γίνεται έτσι αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας του κήπου.
Η πιλοτική αυτή δράση ήταν μια ευκαιρία για τους σχεδιαστές στο UdK που συμμετέχουν στο έργο, να δημιουργήσουν υβριδικούς χώρους και να τους μετατρέψουν σε εργαλειοθήκες που θα κάνουν την τεχνολογία εύκολα προσβάσιμη σε όλους.
Εναλλακτικές λύσεις στα παγκόσμια κοινωνικά δίκτυα
Η DIY δικτύωση προωθεί τη φυσική εγγύτητα και την κοινωνική ένταξη. Η απτότητα και ο παιγνιώδης χαρακτήρας είναι επίσης σημαντικές πτυχές του δικτύου: είναι πάντα εκεί, κρεμασμένο σε ένα δέντρο.
Τέτοιες τοπικές δικτυακές υποδομές απαιτούν επίσης από τους ντόπιους να τα φροντίζουν, να οικοδομούν εμπιστοσύνη και να λαμβάνουν συλλογικές αποφάσεις σχετικά με τη λειτουργικότητα και τη χρήση τους. Ένα DIY δίκτυο μπορεί ακόμα και να απενεργοποιείται από καιρό σε καιρό.
Επίσης, το μοντέλο της DIY δικτύωσης βασίζεται στις αρχές της αναπαραγωγής και όχι της ανάπτυξης: άλλοι μπορούν να αναπαράγουν την ίδια ιδέα σε διαφορετικό χώρο αγοράζοντας φτηνό εξοπλισμό (ένα Raspberry Pi, έναν ασύρματο δρομολογητή, έναν εξωτερικό σκληρό δίσκο και μία μπαταρία) και εγκαθιστώντας λογισμικό σε δικό τους εξυπηρετητή για τις τοπικές τους υπηρεσίες. Έτσι δεν απαιτείται κάποια επένδυση σε μεγαλύτερους εξυπηρετητές όταν περισσότεροι άνθρωποι αρχίσουν να συμμετέχουν και δεν υπάρχουν ομοιόμορφοι κανόνες για το σχεδιασμό του λογισμικού.
Υποστηρίζοντας τα κοινοτικά δίκτυα
Τα κοινοτικά δίκτυα, όπως το Guifi.net, το Freifunk.net και το Sarantaporo.gr, κερδίζουν όλο και περισσότερη προσοχή ως ο “άλλος τρόπος” για τη διασύνδεση στο διαδίκτυο, ενώ τοπικά DIY δίκτυα όπως το Prinzessinnengarten εμφανίζονται ως πολύτιμο συμπλήρωμα, παρά σαν υποκατάστατα, στο κανονικό διαδίκτυο, παρέχοντας αλληλεπιδράσεις βασισμένες στη γεωγραφική θέση.
Αλλά το δικαίωμα του να μοιράζεσαι και γενικότερα το “δικαίωμα στην κοινή χρήση” αντιμετωπίζει σημαντικές πολιτικές και νομικές απειλές. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των υποδομών δικτύου, η ευρωπαϊκή οδηγία για τη φραγή των ραδιοσυχνοτήτων θα δυσχεράνει τη χρήση εναλλακτικού λογισμικού σε συσκευές με δυνατότητα πρόσβασης στο Internet. Οι νομοθεσίες περί αστικής ευθύνης αποθαρρύνουν τη χρήση από κοινού της σύνδεσης στο διαδίκτυο.
Υπό το πρίσμα αυτών των συνθηκών, η πρώτη Ευρωπαϊκή Συνέλευση για τα Κοινά πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2016, με συμμετοχή περισσότερων από 100 ακτιβιστών πάνω σε θέματα Κοινών από 21 χώρες της Ευρώπης.
Στόχος της συνέλευσης είναι να χαράξει πολιτική για τη συλλογική διαχείριση όλων των μορφών «Κοινών», από τους βασικούς πόρους όπως το νερό και η ενέργεια, έως τη γνώση και την υποδομή δικτύου.
Καθώς οι μεγάλες εταιρίες όπως η Facebook κυριαρχούν όλο και περισσότερο στη ζωή μας, πρέπει να κάνουμε ό, τι μπορούμε για να προστατέψουμε τα Κοινά και να έρθουμε σε επαφή με τις τοπικές μας κοινότητες. Η DIY δικτύωση είναι μόνο η αρχή.