Το τέλος της ανθρώπινης φυλής είναι πως τελικά
θα πεθάνει από εκπολιτισμό.
~ Ralph Waldo Emerson
[…]
Ο μύθος της προόδου είναι για εμάς ό,τι ήταν κι ο μύθος του θεόσταλτου πολεμιστή για τους Ρωμαίος ή ο μύθος της αιώνιας σωτηρίας για τους κονκισταδόρες: χωρίς αυτόν, οι προσπάθειες μας δεν μπορούν να συντηρηθούν. Στην καρδιά του Δυτικού Χριστιανισμού, ο Διαφωτισμός στην πιο αισιόδοξη πτυχή του εμφύσησε το όραμα ενός επί της γης παραδείσου, προς τον οποίο πορευόμαστε οδηγούμενοι απ’ την καλοϋπολογισμένη λογική μας. Ακολουθώντας αυτή την αρχή, κάθε γενιά θα έχει μια καλύτερη ζωή σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές. Η ιστορία γίνεται μία κλίμακα και ο μόνος δρόμος είναι προς τα πάνω. Στον τελευταίο όροφο είναι η ανθρώπινη τελειότητα. Είναι σημαντικό πως αυτός ο στόχος πρέπει να παραμείνει οριακά άπιαστος ώστε να συντηρεί την αίσθηση της κίνησης.
Η πρόσφατη ιστορία, παρόλα αυτά, έχει σφυροκοπήσει αυτόν τον μηχανισμό. Ο προηγούμενος αιώνας απειλήθηκε αρκετές φορές με μια καθοδική πορεία προς την κόλαση, αντί για την υπόσχεση του επίγειου παράδεισου. Ακόμα και ανάμεσα σε ευημερούσες και φιλελεύθερες κοινωνίες της Δύσης, η πρόοδος έχει με πολλούς τρόπους αποτύχει να αποδώσει καρπούς. Η σημερινή γενιά είναι αποδεδειγμένα λιγότερο ικανοποιημένη και κατά συνέπεια λιγότερο αισιόδοξη, απ’ αυτές που προηγήθηκαν. Δουλεύει περισσότερες ώρες, με λιγότερη ασφάλεια και με λιγότερες ευκαιρίες για να δραπετεύσει απ’ τον κοινωνικό περίγυρο στον οποίο γεννήθηκε. Φοβάται την εγκληματικότητα, την κοινωνική κατάρρευση, την υπερανάπτυξη, την περιβαλλοντολογική καταστροφή. Δεν πιστεύει πως το μέλλον θα είναι καλύτερο απ’ το παρελθόν. Ατομικά, η καθεμία είναι λιγότερο περιορισμένη από ταξικές και συμβατικές συνθήκες σε σχέση με τους γονείς και τους παππούδες της, αλλά περισσότερο περιορισμένη απ’ τον νόμο, την μαζική παρακολούθηση, τις κρατικές απαγορεύσεις και το ιδιωτικό χρέος. Η φυσική της υγεία είναι καλύτερη, η διανοητική της υγεία είναι πιο εύθραυστη. Καμία δεν ξέρει τι ακολουθεί. Καμία δεν θέλει να κοιτάξει.
Πιο σημαντικό απ’ όλα, υπάρχει ένα υποβόσκων σκοτάδι στη ρίζα όλων όσων έχουμε χτίσει. Μακριά απ’ τις πόλεις, πέρα απ’ τα θολά όρια του πολιτισμού μας, στο έλεος της μηχανής αλλά όχι κάτω απ’ τον έλεγχο της, υπάρχει κάτι που ούτε ο Marx ούτε ο Conrad, ούτε ο Caesar ούτε ο Hume, ούτε η Thatcher ούτε ο Lenin κατάλαβαν ποτέ πραγματικά. Κάτι που ο δυτικός πολιτισμός – που έχει θέσει τους όρους του παγκόσμιου πολιτισμού – δεν ήταν ποτέ ικανός να κατανοήσει, επειδή για να κατανοήσει θα έπρεπε να υπονομεύσει, θανάσιμα, τον μύθο του πολιτισμού. Κάτι πάνω στο οποίο αυτή η λεπτή κρούστα από λάβα έχει ισορροπήσει, που τρέφει τη μηχανή και όλους τους ανθρώπους γύρω της, που έχουν όλοι προπονήσει τους εαυτούς τους να μην κοιτάξουν.
[…]
Ο μύθος της προόδου στηρίζεται στον μύθο της φύσης. Ο πρώτος μας λέει πως προοριζόμαστε για μεγαλειώδη επιτεύγματα, ο δεύτερος μας λέει πως αυτά τα επιτεύγματα δεν έχουν κανένα κόστος. Και οι δύο είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι. Και οι δύο μας λένε πως είμαστε κάτι ξεχωριστό απ’ τον κόσμο, πως ξεκινήσαμε να γρυλίζουμε στους αρχέγονους βάλτους, σαν ένα ταπεινό κομμάτι πράγματος που λέγεται “φύση”, το οποίο πλέον έχουμε θριαμβευτικά τιθασεύει. Και μόνο το γεγονός πως έχουμε μία λέξη για τη “φύση” είναι μια απόδειξη πως δεν θεωρούμε τους εαυτούς μας μέρος της. Πράγματι, ο διαχωρισμός μας απ’ αυτή είναι σημαντικό στοιχείο του μύθου για τον θρίαμβο του πολιτισμού μας. Είμαστε, λέμε στις εαυτές μας, το μόνο είδος που έχει ποτέ επιτεθεί στη φύση και νίκησε. Με αυτή την έννοια, η μοναδική μας δόξα βρίσκεται περιορισμένη.
[…]
Αυτά είναι τα γεγονότα, ή μερικά απ’ αυτά. Παρόλα αυτά τα γεγονότα δεν λένε ποτέ όλη την ιστορία. (“Γεγονότα”, έγραψε ο Conrad, στο Lord Jim, “λες και τα γεγονότα αποδεικνύουν κάτι”). Τα γεγονότα της περιβαλλοντολογικής κρίσης για τα οποία ακούμε τόσα πολλά, συχνά κρύβουν τόσα όσα αποκαλύπτουν. Ακούμε καθημερινά για τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων μας στο “περιβάλλον” (όπως και η “φύση”, αυτή είναι μια έκφραση που μας απομακρύνει απ’ την πραγματικότητα της κατάστασης). Καθημερινά ακούμε επίσης για τις πολλές “λύσεις” σε αυτά τα προβλήματα: λύσεις που συνήθως περιλαμβάνουν μια επείγουσα πολιτική συμφωνία και μια συνετή εφαρμογή της ανθρώπινης τεχνολογικής διανόησης. Τα πράγματα μπορεί να αλλάζουν, λέει αυτή η αφήγηση, αλλά δεν υπάρχει τίποτα εδώ που δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε. Ίσως χρειάζεται να κινηθούμε πιο γρήγορα, πιο πιεστικά. Σίγουρα χρειάζεται να επιταχύνουμε τον ρυθμό της έρευνας και της ανάπτυξης. Αποδεχόμαστε πως πρέπει να γίνουμε πιο “βιώσιμοι”. Αλλά όλα θα πάνε καλά. Θα εξακολουθεί να υπάρχει ανάπτυξη, θα εξακολουθεί να υπάρχει πρόοδος: αυτά τα πράγματα θα συνεχίσουν, γιατί πρέπει να συνεχίσουν, ώστε να μην μπορούν να κάνουν τίποτα περισσότερο απ’ το να συνεχίσουν. Δεν υπάρχει τίποτα να δούμε εδώ. Όλα θα πάνε καλά.
[…]
Δεν πιστεύουμε πως όλα θα πάνε καλά. Δεν είμαστε καν σίγουρες – βασισμένες στους τρέχοντες ορισμούς της προόδου και της βελτίωσης – ότι θέλουμε να πάνε. Απ’ όλες τις ψευδαισθήσεις διαφοροποίησης της ανθρωπότητας, διαχωρισμού και ανωτερότητας απ’ τον ζωντανό κόσμο που την περιβάλλει, μία είναι η διάκριση που έχει τη μεγαλύτερη βάση: μπορεί να είμαστε το πρώτο είδος ικανό να αφανίσει αποτελεσματικά τη ζωή στη Γη. Αυτή είναι μια υπόθεση που έχουμε την πρόθεση να δοκιμάσουμε. Είμαστε ήδη υπεύθυνοι για την απογύμνωση του κόσμου από ένα μεγάλο μέρος του πλούτου, της μεγαλοπρέπειας, της ομορφιάς, του χρώματος και της μαγείας του, και δεν δείχνουμε κανένα ίχνος επιβράδυνσης. Για ένα πολύ μεγάλο διάστημα, φανταζόμασταν πως η “φύση” είναι κάτι που συνέβη κάπου αλλού. Η ζημιά που της κάναμε μπορεί να είναι λυπηρή, αλλά έπρεπε να ζυγιστεί απέναντι στα οφέλη εδώ και τώρα. Και στο χειρότερο δυνατό σενάριο, θα υπάρχει πάντα κάποιου είδους Plan B. Ίσως θα μπορούσαμε να πάμε στο φεγγάρι, όπου μπορούμε να επιβιώσουμε σε σεληνιακές αποικίες κάτω από γιγάντιες φούσκες καθώς θα σχεδιάζουμε την επέκταση μας στον γαλαξία.
Αλλά δεν υπάρχει Plan B και η φούσκα, απ’ ότι φαίνεται, είναι εκεί που ζούσαμε όλο αυτό το διάστημα. Η φούσκα είναι η ψευδαίσθηση της απομόνωσης υπό την επήρεια της οποίας εργαστήκαμε τόσο καιρό. Η φούσκα μας έχει αποκόψει απ’ τη ζωή στον μόνο πλανήτη που έχουμε, ή που θα έχουμε ποτέ. Η φούσκα είναι ο πολιτισμός.