Skip to content →

Τα ανθρώπινα δικαιώματα σε μία κατάσταση διαρκούς έκτακτης ανάγκης

Dimitris Christopoulos, opendemocracy.net [05.01.2017]

μετάφραση

≃6' λεπτά

Μετάβαση, όχι κρίση

Όταν τα πράγματα πάνε στραβά, γενικά έχουμε την τάση να μιλάμε για κρίση. Ωστόσο, ο όρος «κρίση» αναφέρεται στην «εξαίρεση», σε μια επιβλαβή αναταραχή που αργά ή γρήγορα θα μειωθεί σε μια παρένθεση πριν επιστρέψει στην κανονικότητα. Λοιπόν, αυτό δε συμβαίνει πια. Η πραγματικότητα στην οποία ζούμε δεν είναι κρίση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι μια νέα εποχή. Πρόκειται για μια μετάβαση: πουθενά περισσότερο ορατή από τη συλλογική κατάσταση ευπάθειας που κατακλύζει την παγκόσμια πολιτική από την υποσαχάρια Αφρική και τη Νότια Αμερική ως την Άπω Ανατολή, τη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία. Βλέποντας τη συγκυρία ως μετάβαση, ως αλυσίδα αιτιών και συνεπειών, υπονοείται ότι πρέπει να θεωρήσουμε την «κρίση» ως ένα ουσιαστικό κίνημα που απομακρύνεται και δεν πλησιάζει τη δημοκρατία.

Είναι πράγματι μια μετάβαση προς το άγνωστο, αλλά με μία γνωστή ενιαία παγκόσμια συνέπεια: την επιδείνωση της ανισότητας, μέσα σε κάθε χώρα και σε όλο τον κόσμο. Αυτή η ασταθής κατάσταση αντικατοπτρίζεται στις αναπτυσσόμενες παγκόσμιες απειλές κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπου δίπλα στα κράτη, οι μη κρατικοί, ιδιωτικοί και εταιρικοί φορείς έχουν όλο και σημαντικότερο ρόλο στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι πολιτικές εξελίξεις που ξεκίνησαν στη δεκαετία του ’90 στην Αφρική και τη νέα χιλιετία στη Μέση Ανατολή και το Μαγκρέμπ εξάπλωσαν την ελπίδα ενάντια στα απάνθρωπα στρατιωτικά καθεστώτα. Ωστόσο, όπως παρατηρούμε σήμερα, αυτές οι αλλαγές στη Συρία, το Νότιο Σουδάν, την Υεμένη ακόμη και την Κεντρική Αφρική έχουν οδηγήσει σε γεωπολιτική αστάθεια, επαναφορά του αυταρχισμού, απανθρωπισμό του Ισλάμ και συνεχιζόμενη αιματοχυσία.

Στην αρχή ενός νέου έτους, πρέπει να θυμόμαστε το παλιό σύνθημα: δεν υπάρχει ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη. Η δέσμευσή μας να βρεθούν υπόλογα τα άτομα που είναι δράστες εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας στο διεθνές σύστημα ποινικής δικαιοσύνης πρέπει να παραμείνει αδιάσπαστη, έτσι ώστε η δικαιοσύνη και η λογοδοσία να καταστούν εγγενές στοιχείο αυτής της μετάβασης που περνάμε. Διαφορετικά, η νέα εποχή θα διέπεται από ατιμωρησία και πόλεμο.

Είναι ένας κόσμος αλλαγής, όμως τα παραδοσιακά διλήμματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα παραμένουν και νέες προκλήσεις αναδύονται. Περισσότερο από ποτέ, πρέπει να κρατήσουμε τα μάτια ανοιχτά, όπως θέτει εύστοχα και το σύνθημα της οργάνωσής μου, της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Το έργο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθίσταται όλο και πιο πολύπλοκο, καθώς δεν είναι μόνο οι αυταρχικές κυβερνήσεις αλλά και νέοι (κρατικοί ή μη κρατικοί – διεθνείς ή εθνικοί) φορείς που απαιτούν μια πιο ισχυρή και πολύπλευρη στρατηγική για την αποτελεσματική καταπολέμηση τους.

Και κάπου εδώ η “Ευρώπη” γίνεται πρόβλημα…

Η Ευρώπη ως πρόβλημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων

Η ΕΕ είναι ένας από τους ισχυρότερους φορείς που μπορεί σήμερα να θέσει τα άλλα κράτη υπόλογα όσον αφορά τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ως εκ τούτου, η υπονόμευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη έχει εξωεδαφικό αντίκτυπο, καθώς η απώλεια της αξιοπιστίας του ευρωπαϊκού λόγου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κατάφωρη ύπαρξη δύο μέτρων και σταθμών καθιστά πιο δύσκολη την πίεση τρίτων χωρών να διαφυλάξουν και να εφαρμόσουν πολιτικές για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Δεν είναι μόνο ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το ευρωπαϊκό πλαίσιο είναι πρόσφορο για τις περιπτώσεις όπου τα προβλήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μια συγκεκριμένη περιοχή οδηγούν σε παγκόσμιες επιπτώσεις. Από τη μια πλευρά, η πολιτική λιτότητας, διαμορφωμένη από την ΕΕ και την ατμομηχανή της, τη Γερμανία, υπονομεύει τον πυρήνα μιας δημοκρατικής πολιτείας και στοχεύει την κοινωνική συνοχή. Από την άλλη πλευρά, οι παραβιάσεις της αρχής του διαχωρισμού των εξουσιών εντός της ΕΕ αλληλοσυνδέονται με την άνοδο των ρατσιστικών κρατικών πολιτικών. Μπορούμε να δούμε το πρώτο στην Ελλάδα, η οποία έχει γίνει το οξύ σύμπτωμα μιας ευρωπαϊκής ασθένειας, και το τελευταίο στην πολιτική αποκλεισμού της Ουγγαρίας που διαβρώνει το κράτος δικαίου. Αυτά, με ανησυχητικό τρόπο, γίνονται «προνόμια» των αναπτυγμένων δημοκρατιών, των χωρών που θεωρούν τους εαυτούς τους ως βασίλεια του κράτους δικαίου.

Αυτή η ιστορική στροφή προς μια όλο και πιο τακτική “κατάσταση έκτακτης ανάγκης” αμφισβητεί το θεμελιώδες κεκτημένο για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εάν αυτό γίνει ο κανόνας στην Ευρώπη, τότε το κράτος δικαίου αντιμετωπίζει μια παγκόσμια απειλή. Εάν η Γαλλία δε μπορεί να απελευθερωθεί από το «Etat d’urgence» (δηλ. μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης), γιατί πρέπει να το κάνει η Τουρκία; Και τι έπεται αυτού; Εάν η ΕΕ δεν αντέχει τους πρόσφυγες, γιατί θα πρέπει η Τουρκία;

Ας γίνουμε πιο σαφείς εδώ: η ΕΕ μιλά αισχρά για μια «προσφυγική κρίση» μετά την άφιξη ενός εκατομμυρίου προσφύγων – από τα 65 εκατομμύρια πρόσφυγες σε όλο τον κόσμο και σε μια ήπειρο μισού δισεκατομμυρίου. Δεν πρόκειται για προσφυγική, αλλά για κρίση υποδοχής, δηλαδή για μια κρίση αλληλεγγύης που προκαλείται από το διττό ηθικό κίνδυνο ενάντια στους πρόσφυγες και την ακροδεξιά. Αν συνεχίσουμε με αυτόν τον τρόπο, τότε σήμερα θα απελάσουμε τους πρόσφυγες και αύριο θα απορρίπτουμε ο ένας τον άλλο. Κοιτάξτε τι συνέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο: η απόρριψη των μεταναστών οδήγησε στο BREXIT. Αυτό ξυπνά αναπάντεχες αναμνήσεις σε έναν σπουδαστή ευρωπαϊκής ιστορίας…

Είναι ο ίδιος φοιτητής που θα σας διαβεβαιώσει ότι καμία μετάβαση δεν έχει προκαθορισμένο προορισμό, είτε αυτό εκληφθεί ως καλό είτε όχι. Το αποτέλεσμα εξαρτάται από το ρόλο που αναθέτουμε στους εαυτούς μας για τον αγώνα. Και το τραγούδι παραμένει το ίδιο σε κάθε αγώνα: “με ποια πλευρά είσαι;”