Πολλά έχουν συμβεί πέντε χρόνια μετά την δημοσίευση του βιβλίου μας, The Spirit Level. Η “New Labour” περίοδος του Εργατικού Κόμματος ήταν ίσως υπερβολικά χαλαρή με τους ανθρώπους που γίνονταν «βρωμερά πλούσιοι». Και θεωρείτο δεδομένο ότι η ανισότητα έχει σημασία μόνο αν αυξάνει την φτώχεια, και ότι για τους περισσότερους ανθρώπους η «πραγματική» φτώχεια ανήκε στο παρελθόν.
Αλλά τόσα πολλά έχουν αλλάξει. Στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης και την εμφάνιση του κινήματος Occupy, υπήρξε μια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την ανισότητα. Περίπου το 80% των Βρετανών πιστεύουν πλέον ότι το εισοδηματικό χάσμα είναι πολύ μεγάλο, και το μήνυμα έχει ληφθεί από τους ηγέτες του κόσμου.
Σύμφωνα με τον Μπαράκ Ομπάμα, η εισοδηματική ανισότητα είναι η «καθοριστική πρόκληση της εποχής μας», ενώ ο Πάπας Φραγκίσκος αναφέρει ότι «η ανισότητα είναι η ρίζα των κοινωνικών δεινών».
Η απρόσμενη επιτυχία του The Spirit Level, οφείλεται περισσότερο στην τύχη παρά στην κρίση. Παρά το ότι τα σοβαρά μη-μυθοπλαστικά βιβλία είναι σπανίως ευπώλητα, για περίπου μια εβδομάδα ξεπεράσαμε ακόμα και τον Jeremy Clarkson. Τώρα αισθανόμαστε λίγο σαν το σκυλί που κυνηγά την ουρά του: τα τελευταία πέντε χρόνια, έχουμε δώσει πάνω από 700 διαλέξεις σε σεμινάρια και συνέδρια. Έχουμε μιλήσει με ακαδημαϊκούς, θρησκευτικές ομάδες, thinktanks τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς, και με διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ, ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), ο ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης), η ΕΕ και η ΔΟΕ (Διεθνής Οργάνωση Εργασίας).
Η αλήθεια είναι ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν βαθιά ριζωμένες ψυχολογικές αντιδράσεις στην ανισότητα και την κοινωνική ιεραρχία. Η τάση να εξισώσουμε τον πλούτο με την εσωτερική αξία σημαίνει ότι η ανισότητα επηρεάζει ασυναίσθητα τις κοινωνικές μας αντιλήψεις. Προκαλεί αισθήματα ανωτερότητας και κατωτερότητας, κυριαρχίας και υποταγής – που επηρεάζουν τον τρόπο που σχετιζόμαστε και αντιμετωπίζουμε η μία τον άλλον.
Καθώς κοιτάζαμε τα δεδομένα, κατέστη σαφές ότι, όπως η υγεία και η βία, σχεδόν όλα τα προβλήματα που είναι πιο συχνά στο κατώτερο σημείο της κοινωνικής κλίμακας είναι συχνότερα στις πιο άνισες κοινωνίες – συμπεριλαμβανομένων των ψυχικών ασθενειών, της τοξικομανίας, της παχυσαρκίας , της απώλειας της κοινωνικής ζωής, της φυλάκισης, των άνισων ευκαιριών και της χαμηλότερης ευημερίας των παιδιών. Οι επιπτώσεις της ανισότητας δεν περιορίζονται στους φτωχούς. Ένας αυξανόμενος όγκος έρευνας δείχνει ότι η ανισότητα βλάπτει τον κοινωνικό ιστό ολόκληρης της κοινωνίας. Όταν βρήκε πόσο ψηλά στην εισοδηματική κλίμακα έφταναν οι επιπτώσεις στην υγεία λόγω της ανισότητας,ο καθηγητής του Χάρβαρντ Ichiro Kawachi, ένας από τους σπουδαιότερους ερευνητές στον τομέα αυτό, περιέγραψε την ανισότητα ως κοινωνικό ρύπο. Τα κοινωνικά προβλήματα και τα προβλήματα υγείας που εξετάσαμε είναι από δύο μέχρι δέκα φορές πιο συχνά στις περισσότερο άνισες κοινωνίες. Οι διαφορές είναι τόσο μεγάλες επειδή η ανισότητα επηρεάζει ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού.
Στους πολιτικούς υπερασπιστές της ανισότητας, η ιδέα ότι η υπερβολική ανισότητα αποτελεί εμπόδιο για μια καλύτερη κοινωνία ήταν μια τερατώδης πρόταση. Μας κατηγόρησαν ότι διογκώνουμε τα στοιχεία με τεχνάσματα.
Αλλά έπειτα από την έκδοση του βιβλίου μας, οι έρευνες που επιβεβαιώνουν τόσο το βασικό μοτίβο όσο και τους κοινωνικούς μηχανισμούς έχουν πολλαπλασιαστεί. Δεν συμβαίνει μόνο στις πλούσιες χώρες ή στις πολιτείες των ΗΠΑ η μεγαλύτερη ισότητα να είναι ωφέλιμη. Είναι επίσης σημαντική και στις φτωχότερες χώρες. Ακόμη και οι πιο ισότιμες επαρχίες της Κίνας τα καταφέρνουν καλύτερα από ό,τι οι λιγότερο ίσες.
Το πιο σημαντικό ήταν η ταχεία συσσώρευση των αποδεικτικών στοιχείων που επιβεβαιώνουν τις ψυχοκοινωνικές διαδικασίες μέσω των οποίων η ανισότητα λειτουργεί κάτω από επιφάνεια. Κατά την διάρκεια της συγγραφής, οι αποδείξεις για την αιτιότητα αυτή συχνά στηρίζονταν σε ψυχολογικά πειράματα που έδειχναν πώς εξαιρετικά ευαίσθητα άτομα αντιμετωπίζονται υποτιμητικά και θεωρούνται ως κατώτερα.
Απέδειξαν ότι οι κοινωνικές σχέσεις,οι ανασφάλειες σχετικά με την κοινωνική μας θέση καθώς και το πώς μας βλέπουν οι άλλοι, έχουν ισχυρές επιδράσεις στο άγχος, στην γνωστική απόδοση και στα συναισθήματα. Σχεδόν απούσες ήταν μελέτες που συνδέουν αποκλειστικά τις εισοδηματικές ανισότητες με τέτοιες ψυχολογικές καταστάσεις σε ολόκληρες κοινωνίες. Αλλά νέες μελέτες έχουν πλέον γεμίσει αυτό το κενό. Το ότι αυτές οι ανισότητες βλάπτουν την οικογενειακή ζωή φαίνεται από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής κακοποίησης, και από την αύξηση του ανταγωνισμού κοινωνικής θέσης που είναι πιθανό να εξηγήσει τα υψηλότερα ποσοστά εκφοβισμού που επιβεβαιώνονται σε σχολεία στις περισσότερο άνισες χώρες.
Δείξαμε ότι οι ψυχικές ασθένειες είναι περισσότερο διαδεδομένες στις πιο άνισες κοινωνίες: αυτό έχει πλέον επιβεβαιωθεί από πιο συγκεκριμένες μελέτες για την κατάθλιψη και την σχιζοφρένεια, καθώς και από στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η εισοδηματική σας κατάταξη είναι καλύτερο προγνωστικό για την ανάπτυξη ασθενειών από ό,τι το απόλυτο εισόδημά σας.
Η ενίσχυση της κοινωνικής ζωής παρεμποδίζεται από τη δυσκολία του να σπάσεις τον πάγο μεταξύ των ανθρώπων, αλλά η αυξημένη ανισότητα ενισχύει την εντύπωση ότι μερικοί άνθρωποι αξίζουν πολύ περισσότερα από ό,τι άλλοι και μας κάνει όλους πιο ανήσυχους για το πώς φαινόμαστε και κρινόμαστε. Μερικοί είναι τόσο δύσκολο να ξεπεράσουν την έλλειψη αυτοπεποίθησης, με αποτέλεσμα η κοινωνική επαφή να γίνεται μια δοκιμασία. Άλλοι προσπαθούν να βελτιώσουν την αυτο-παρουσίασή τους και τον τρόπο που φαίνονται στους άλλους. Στοιχεία στις ΗΠΑ δείχνουν επίσης ότι ο ναρκισσισμός έχει αυξηθεί, σε συμφωνία με την ανισότητα. Οι οικονομικές συνέπειες της ανισότητας έχουν επίσης κεντρίσει περισσότερο το ενδιαφέρον. Η έρευνα έχει δείξει ότι η μεγαλύτερη ανισότητα οδηγεί σε μικρότερες περιόδους οικονομικής επέκτασης και σε πιο συχνούς και σοβαρούς κύκλους έκρηξης και επιβράδυνσης που κάνουν τις οικονομίες πιο ευάλωτες στην κρίση. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προτείνει ότι η μείωση των ανισοτήτων και η ενίσχυση της μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης μπορεί να είναι «δύο όψεις του ίδιου νομίσματος». Και οι ειδικοί της ανάπτυξης επισημαίνουν πως η ανισότητα θέτει σε κίνδυνο τη μείωση της φτώχειας.
Τέλος, η ανισότητα παρουσιάζεται ως ένα σημαντικό περιβαλλοντικό ζήτημα γιατί οδηγεί στον ανταγωνισμό κοινωνικής θέσης, ενισχύει τον καταναλωτισμό και αυξάνει το προσωπικό χρέος.
Στη Βρετανία, ένα από τα λίγα σημάδια πραγματικής προόδου είναι οι επιτροπές δικαιοσύνης που έχουν συσταθεί από την τοπική αυτοδιοίκηση σε πολλές πόλεις για να προτείνουν τρόπους μείωσης των ανισοτήτων. Εν μέρει, ως αποτέλεσμα, πολλές τοπικές αρχές και εταιρείες πληρώνουν τώρα το βασικό εισόδημα. Αλλά η κυβέρνηση συνασπισμού έχει αποτύχει να αντιστρέψει τη συνεχιζόμενη τάση του πλουσιότερου 1% να πλουτίζει ταχύτερα από την υπόλοιπη κοινωνία. Η (οργάνωση) Equality Trust υπολογίζει ότι οι πλουσιότεροι 100 άνθρωποι στη Βρετανία έχουν πλέον τόσο πλούτο όσο το φτωχότερο 30% των νοικοκυριών. Η αναλογία των αμοιβών στην κορυφή προς εκείνων στην βάση στις επιχειρήσεις που καθορίζουν τον χρηματιστηριακό δείκτη FTSE100, είναι 300:1 και δεν μειώνεται.
Είναι δύσκολο να σκεφτούμε έναν περισσότερο ισχυρό τρόπο για να πούμε στους ανθρώπους που βρίσκονται στο κατώτερο σημείο της κοινωνίας ότι είναι σχεδόν άνευ αξίας, εκτός από το να τους πληρώνουμε το ένα τρίτο του ενός τοις εκατό από όσα παίρνει ο Διευθύνων Σύμβουλος της ίδιας εταιρείας. Οι πολιτικοί πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η μείωση της ανισότητας αφορά την βελτίωση της ψυχοκοινωνικής ευημερίας του συνόλου της κοινωνίας.