Από τα πολλά αξιοθέατα που υπάρχουν στην πατρίδα μου, μια χερσόνησο της δυτικής ακτής που φημίζεται για το βαθύ φυσικό λιμάνι της, ίσως το πιο εντυπωσιακό είναι ότι ποτέ δεν χρειάζεται να φύγεις από το σπίτι. Με τίποτα πιο προηγμένο τεχνολογικά από ένα τηλέφωνο, μπορείς να κανονίσεις να παραδοθεί στην πόρτα σου, συχνά σε λιγότερο από μία ώρα, φαγητό σε πακέτο, τα εβδομαδιαία ψώνια σου, αλκοόλ, τσιγάρα, ναρκωτικά (απλά αναλγητικά, με συνταγή, απαγορευμένα), βιβλία, εφημερίδες, μια ντουζίνα αυγά, μισή ντουζίνα αυγά, ένα μόνο αυγό. Κάποτε μου έστειλαν στο σπίτι ένα μόνο μπουκάλι Coke στην ίδια τιμή που θα πλήρωνα αν είχα πάει να το ψωνίσω μόνος μου.
Το ίδιο ισχύει και για τις υπηρεσίες. Όταν ζούσα εκεί, ένας άνθρωπος ερχόταν κάθε πρωί για να συλλέξει τα ρούχα μου και να τα φέρει πίσω κολαριστά και σιδερωμένα την επόμενη μέρα, θα τα είχε πλύνει κιόλας, αλλά είχα πλυντήριο ρούχων.
Αυτές οι πολυτέλειες δεν είναι κάτι νέο. Τις χρησιμοποιούσα πολύ πριν το Uber μπει στα λεξικά, πριν ο κόσμος δει το πρώτο iPhone το 2007, ακόμη και πριν το πρώτο υποβρύχιο καλώδιο οπτικών ινών προσγειωθεί στις ακτές μας το 1997. Στην πατρίδα μου στην Βομβάη, είχαμε πολλές από αυτές ανέσεις σχεδόν από τότε που είχαμε γραμμές σταθερής τηλεφωνίας – και μερικές ίσως ακόμη και νωρίτερα από αυτό.
Δεν χρειάστηκε η τεχνολογία για να τονώσει την οικονομία on-demand (κατά παραγγελία). Χρειάστηκε μάζες φτωχών ανθρώπων.
Η Silicon Valley προσπαθεί να μας φτάσει
Στο Σαν Φρανσίσκο, σε μια άλλη πόλη σε χερσονήσο σε μια άλλη δυτική ακτή στην άλλη πλευρά του κόσμου, μια παρόμοια επανάσταση της ευκολίας βρίσκεται σε εξέλιξη, ωθούμενη από την ασταμάτητη άνοδο του Uber, της on-demand υπηρεσίας ταξί, που έφτασε από το να προσφέρει υπηρεσίες σε 60 πόλεις σε όλο τον κόσμο, στο τέλος του περασμένου έτους, σήμερα να βρίσκεται σε περισσότερες από 200.
Η επιτυχία του Uber έχει πυροδοτήσει μια επανάσταση, που καταγράφηκε με μεγάλη λεπτομέρεια αυτό το καλοκαίρι από το Re/code, ένα blog τεχνολογίας, το οποίο δημοσίευσε μια ειδική σειρά άρθρων για «τη νέα on-demand οικονομία.» Όπως επισήμανε το Re/code, αφού το Uber έδειξε πώς γίνεται, σχεδόν κάθε τι που υποστηρίχθηκε από τους σπινθηροβόλους τεχνολόγους “στη Silicon Valley φάνηκε να μετασχηματίζεται μέσα σε μία νύχτα στην αρχή μιας «Uber για το τάδε» startup εταιρείας.”
Διάφορες εταιρείες περιγράφονται τώρα ως “Uber για μασάζ”, “Uber για αλκοόλ,” και “Uber για πλυντήριο και στεγνό καθάρισμα,” μεταξύ πολλών, πολλών άλλων (“Uber για άδειες παραμονής”). Τόσο βαθιά υπήρξε η πολιτιστική επιρροή τους το 2014, που ένας άνθρωπος έγραψε ποίημα για αυτούς στο Quartz. (Κανείς δεν έχει ακόμα γράψει ένα ποίημα αφιερωμένο στην άλλη μεγάλη πολιτιστική λίθο του 2014 για τις επιχειρήσεις και το πλήθος των οικονομολόγων, την μεγάλη επιτυχία του Γάλλου οικονομολόγου Thomas Piketty, Το Κεφάλαιο στο εικοστό πρώτο αιώνα.)
Η συμβατική αφήγηση είναι αυτή: εξοπλισμένες με smartphones, με ολοκληρωμένα κυκλώματα GPS και συνδέση στο διαδίκτυο, οι νέες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να συνδεθούν με μια τεράστια αγορά πρόθυμων να πληρώσουν για εύκολες συναλλαγές με μικρές επιχειρήσεις ή άτομα που ζητούν ευέλικτη εργασία.
Αυτή η αφήγηση αγνοεί ένα άλλο ζωτικό συστατικό, χωρίς το οποίο η νέα αυτή οικονομία θα καταρρεύσει: την ανισότητα.
Οι νέοι μεσάζοντες
Υπάρχουν μόνο δύο προϋποθέσεις για να λειτουργήσει μια on-demand οικονομία υπηρεσιών, και καμία από αυτές δεν είναι η ύπαρξη ενός iPhone. Πρώτον, η αγορά που απευθύνεται πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη σε κλίμακα -τροφίμων, ρούχων, διαδρομών με ταξί. Χωρίς αυτό, είναι απλά μια υπηρεσία θυρωρού για τους πλούσιους και όχι μια αλλαγή παραδείγματος ικανή να προκαλέσει αναταραχή, όπως θα μπορούσε να πει μια εταιρεία επιχειρηματικών κεφαλαίων. Δεύτερον, και ίσως πιο σημαντικό, πρέπει να υπάρχει μια αρκετά μεγάλη εργατική τάξη, πρόθυμη να εργαστεί με μισθό που οι πελάτες θεωρούν προσιτό και οι μεσάζοντες θεωρούν άξιο λόγου για το περιθώριο κέρδους τους.
Το Uber ιδρύθηκε το 2009, αμέσως μετά από τη χειρότερη οικονομική κρίση που αντιμετώπισε μια γενιά. Όπως αναπτύχθηκε η εφαρμογή διαμοιρασμού μεταφορικού μέσου (το uber) , το ίδιο αναπτύχθηκε και η ανισότητα εισοδήματος και πλούτου τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες ως σύνολο όσο και στο Σαν Φρανσίσκο ειδικότερα. Πρόσφατη έρευνα από το Brookings Institution διαπίστωσε ότι από οποιαδήποτε πόλη των ΗΠΑ, το Σαν Φρανσίσκο είχε την μεγαλύτερη αύξηση ανισότητας μεταξύ του 2007 και του 2012. Η διαφορά στο Σαν Φρανσίσκο το 2012, όπως μετράται από τις δημόσιες υπηρεσίες της πόλης, ήταν στην πραγματικότητα πιο έντονη από την ανισότητα στη Βομβάη.
Φυσικά, υπάρχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ των δύο πόλεων. Η Βομβάη είναι σημαντικά φτωχότερο, πιο βρώμικο και πιο άθλιο μέρος για να ζεις και να εργάζεσαι. Οι μισοί από τους πολίτες της δεν έχουν πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής ή επίσημη στέγαση.
Μια άλλη διάκριση, όπως τα λέμε, βρίσκεται στις ευκαιρίες που η τοπική οικονομία αντέχει να δώσει στις στρατιές των ανθρώπων που υποστηρίζουν την on-demand διακίνηση . Στη Βομβάη, ο άνθρωπος που παραδίδει ένα μπουκάλι ρούμι στο κατώφλι μου μπορεί να μάθει τα μυστικά της επιχείρησης της κάβας ξοδεύοντας τις μέρες του εκεί. Αν καταφέρει να μαζέψει αρκετό κεφάλαιο, μπορεί μια μέρα να είναι σε θέση να ανοίξει το δικό του κατάστημα και να προσλάβει δικά του αγόρια παραδόσεων.
Ο αντίστοιχος άνθρωπος στο Σαν Φρανσίσκο δεν έχει τέτοια πρόσβαση. Το πρόσωπο που καθαρίζει το σπίτι σας από την εφαρμογή SoMa έχει ελάχιστη αλληλεπίδραση με τις μυστηριώδεις δυνάμεις πίσω από την εφαρμογή που τον ή την στέλνει στην πόρτα σας. Ο οδηγός Uber που θέλει να ζητήσει ακρόαση με τη διοίκηση δεν μπορεί να πάει στα κεντρικά του Uber. Αυτός ή αυτή πρέπει να επισκεφθείτε ένα ξεχωριστό μέρος που ονομάζεται “driver center.”
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η φύση της ευκολίας είναι σαγηνευτική – ή ότι η ψυχρή λογική των επιχειρήσεων είναι να δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας, ανεξάρτητα από την ποιότητα αυτών. Αλλά η σκέψη πως λαμπροί νέοι προγραμματιστές διαμορφώνουν μια νεότευκτη οικονομία της “στιγμιαίας ικανοποίησης” είναι ένα ψέμα. Αντ’ αυτού, όλα αυτά είναι μια επανάληψη ενός παλαιότερου είδους επιχείρησης: του μεσάζοντα ανάμεσα σε αγοραστές και πωλητές.
Αυτό που έχει κάνει η σύγχρονη τεχνολογία είναι να διευκολύνει, με την απανταχού παρουσία των smartphones, την συγκέντρωση ενός στόλου ανθρώπων που, όλο και πιο απελπισμένοι, αναζητούν δουλειά πρόθυμοι να αναλάβουν οποιαδήποτε εργασία μπορούν να βρουν.