Αυτό είναι το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο ενός άρθρου που έγραψα για την Zeit Online. Είναι το πρώτο από μια νέα σειρά άρθρων που έχουν σκοπό να ρίξουν μια κριτική ματιά στην τεχνολογία ως μέρος των εορτασμών για τα 20 της χρόνια. Αυτό το κομμάτι βασίζεται σε μια ομιλία που έδωσα στο Bucerius Lab στο Αμβούργο τον Απρίλιο με τίτλο Ψηφιακή Απελευθέρωση: Κυριότητα του Εαυτού στην ψηφιακή εποχή.
Η φύση της σύγχρονης τεχνολογίας
Η έξυπνη τηλεόραση σας, το ρολόι στον καρπό σας, οι νέες κούκλες Barbie του παιδιού σας και το αυτοκίνητο που οδηγείτε ( ή σας οδηγεί) όλα έχουν ένα πράγμα κοινό: λειτουργούν συλλέγοντας δεδομένα – προσωπικές πληροφορίες – για σας, τους φίλους και την οικογένειά σας.
Ενώ αυτό μπορεί να ακούγεται ανατριχιαστικό από μόνο του, δεν είναι το πραγματικό πρόβλημα.
Η σύγχρονη τεχνολογία λειτουργεί συλλέγοντας καταγραφές (συχνά προσωπικών) δεδομένων. Αυτό είναι απλά ένα γεγονός. Εμείς δεν πρόκειται να το αλλάξουμε.
Το σημαντικό ερώτημα είναι το εξής: ποιος κατέχει και ελέγχει τα δεδομένα σχετικά με εσάς καθώς και τους μηχανισμούς με τους οποίους συλλέγονται, αναλύονται και μετατρέπονται σε χρήσιμες υπηρεσίες;
Αν η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι “εγώ ο ίδιος”, τότε δεν έχουμε πρόβλημα. Σε έναν τέτοιο κόσμο, η τεχνολογία θα μπορούσε να λειτουργήσει για να ενδυναμώσει τα άτομα με περισσότερες πληροφορίες για τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους και να μεταφράσει αυτές τις πληροφορίες σε χρήσιμες υπερδυνάμεις.
Δυστυχώς, δεν ζούμε σε αυτόν τον κόσμο.
Σήμερα, η απάντηση στο πιο πάνω ερώτημα είναι ότι οι πολυεθνικές εταιρείες ,όπως η Google και το Facebook, κατέχουν και ελέγχουν τόσο τα προσωπικά σας δεδομένα όσο και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την συλλογή, ανάλυση και αξιοποίησή τους.
Αυτό το κοινωνικο-τεχνο-οικονομικό γεγονός περιγράφει ο Shoshana Zuboff του Harvard Business School ως καπιταλισμό επιτήρησης.
Για να καταλάβουμε γιατί ο καπιταλισμός επιτήρησης είναι τόσο προβληματικός, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε δύο βασικές έννοιες: τη φύση του εαυτού και τη φύση των δεδομένων στην ψηφιακή εποχή.
Η φύση του “εαυτού” στην ψηφιακή εποχή
Σύμφωνα με τον Steve Krug, συγγραφέα του Don’t Make Me Think, οποιαδήποτε καλά σχεδιασμένη τεχνολογία θα έπρεπε να παίξει το ρόλο ενός μπάτλερ κατά την αλληλεπίδραση με ένα ανθρώπινο ον. Ας πούμε πως θα ήθελα να θυμηθώ κάτι για αργότερα και έχω το smartphone μαζί μου. Η συνομιλία μεταξύ μας θα μπορούσε να πάει κάπως έτσι:
Εγώ: Butler, θυμησέ μου αυτό αργότερα.
Smartphone: Βεβαίως κύριε, το σημείωσα στην εφαρμογή “Σημειώσεις” για σας.
Εγώ: Ευχαριστώ.
Στην πραγματικότητα, με τεχνολογίες όπως η Siri, μπορείτε να κάνετε ακριβώς την ίδια συνομιλία σήμερα.
Αυτός είναι ο mainstream τρόπος που βλέπουμε τη σχέση μας με την τεχνολογία: η συνομιλία μεταξύ δύο φορέων. Στην περίπτωση αυτή, εγώ και το τηλέφωνό μου. Αν αυτός είναι ο τρόπος που βλέπουμε την τεχνολογία, τότε η επιτήρηση είναι η δέσμευση των πληροφοριών που αντήλλαξαν μεταξύ τους οι δύο φορείς. Αυτό δεν είναι διαφορετικό από ό, τι έκανε η Στάζι όταν παγίδευε το σπίτι σας για να ακούσει τις συνομιλίες σας. Δεν είναι ωραίο, αλλά αυτή είναι η παραδοσιακή προσέγγιση της επιτήρησης.
Τι γίνεται όμως αν δεν είναι αυτή η φύση της σχέσης μας με την τεχνολογία;
Τι θα συμβεί αν, γράφοντας μια σκέψη στο τηλέφωνό μου για να την θυμηθώ αργότερα, αυτό που πραγματικά κάνω είναι να επεκτείνω το μυαλό μου, και κάπως έτσι επεκτείνω τον εαυτό μου χρησιμοποιώντας το τηλέφωνο.
Σήμερα, είμαστε όλοι cyborgs. Αυτό δεν σημαίνει πως εμείς κάνουμε εμφυτεύματα με τεχνολογία, αλλά ότι επεκτείνουμε τις βιολογικές μας δυνατότητες χρησιμοποιώντας την τεχνολογία. Είμαστε θρυμματισμένα όντα, με τμήματα του εαυτού μας να εξαπλώνονται στην όλο και επαυξημένη καθημερινότητα.
Ίσως είναι καιρός να επεκτείνουμε τα όρια του εαυτού ώστε να συμπεριλάβουν τεχνολογίες με τις οποίες μπορούμε να επεκτείνουμε εν τέλει τον εαυτό μας.
Αυτός είναι ο τρόπος που αρχίζουμε να βλέπουμε καθημερινά τα πράγματα – όχι ως ξεχωριστούς φορείς αλλά ως προεκτάσεις του εαυτού μας – τότε πολλά πράγματα γίνονται περισσότερο σαφή:
Πρώτον, η επιτήρηση δεν αφορά πλέον δεσμευμένα μηνύματα, αλλά αποτελεί παραβίαση του ίδιου μας του εαυτού. Σκεφτείτε το επίκαιρο ζήτημα της Apple vs FBI όπου το FBI θέλει να δημιουργήσει προηγούμενο, έτσι ώστε να μπορεί να έχει πρόσβαση στο τηλέφωνο του καθένα. Έχω ακούσει να παρομοιάζουν το αίτημα αυτό με το αίτημα των μονάδων επιβολής του νόμου για την απόκτηση πρόσβασης σε ένα χρηματοκιβώτιο [NPR]. Τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Το iPhone μου δεν είναι περισσότερο σαν χρηματοκιβώτιο απ’ ό,τι είναι το μυαλό μου. Είναι μέρος του εαυτού μου. Σε αυτή την περίπτωση, αν θέλει κάποιος να μπει στο iPhone μου, αυτό που πραγματικά θέλει να κάνει είναι να παραβιάσει εμένα τον ίδιο. Πρόκειται για μια επίθεση κατά του εαυτού μου. Και έχουμε ήδη ένα πλήθος νόμων και κανονισμών που προστατεύουν την ιερότητα του εαυτού και τα δικαιωμάτα του ανθρώπου.
Δεύτερον, γίνεται σαφές ότι δεν χρειάζεται να επινοήσουμε έναν νέο Ιντερνετικό Λογαριασμό Δικαιωμάτων ή μια Magna Carta για το Διαδίκτυο ή οποιαδήποτε άλλη ανοησία: το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να εφαρμόσουμε την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – τα ανθρώπινα δικαιώματα που ήδη έχουμε – στην ψηφιακή εποχή. Δεν υπάρχει ένας ψηφιακός κόσμος και ένας πραγματικός κόσμος. Δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα και «ψηφιακά δικαιώματα». Τα πράγματα για τα οποία μιλάμε είναι το ίδιο και το αυτό.
Και, τέλος, μπορούμε να αρχίσουμε να κατανοούμε την αληθινή φύση όσων γυροφέρνουν τα προσωπικά μας δεδομένα και να αρχίσουμε να ρυθμίζουμε αποτελεσματικά αυτή την σκανδαλώδη πρακτική.
Αλλά πρώτα, πρέπει να κατανοήσουμε τη φύση των δεδομένων.
Η φύση των δεδομένων
Ακούμε συχνά τα προσωπικά δεδομένα να αναφέρονται ως ένα πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο. Σύμφωνα με το περιοδικό Wired, αποτελούν το νέο πετρέλαιο. Και αυτή η σύγκριση δεν είναι απόλυτα αποκρουστική ακριβώς επειδή δεν καταλαβαίνουμε την πραγματική φύση των δεδομένων.
Επιτρέψτε μου να σας δείξω:
Ας πούμε ότι έχω ένα μικρό ειδώλιο. Αν έχω αρκετά δεδομένα σχετικά με αυτό το ειδώλιο, μπορώ να πάρω έναν εκτυπωτή 3D και να δημιουργήσω ένα ακριβές αντίγραφο του. Τώρα φανταστείτε τι μπορώ να κάνω αν έχω αρκετά δεδομένα σχετικά με εσάς.
Τα δεδομένα για ένα πράγμα, αν έχετε αρκετά από αυτά, γίνονται το ίδιο το πράγμα.
Τα δεδομένα για εσας είστε εσείς.
Τα προσωπικά δεδομένα δεν είναι το νέο πετρέλαιο, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι.
Τώρα αυτό δεν σημαίνει πως η Google, το Facebook και τα αμέτρητα άλλα start-ups της Silicon Valley θέλουν να σας κάνουν 3D εκτύπωση. Όχι, φυσικά όχι. Θέλουν απλά το προφίλ σας. Να σας προσομοιώσουν για να κερδίσουν από αυτό.
Το επιχειρηματικό μοντέλο του καπιταλισμού επιτήρησης – το επιχειρηματικό μοντέλο της Google, το Facebook, και αμέτρητων άλλων start-ups της Silicon Valley – είναι να βάλουν τιμή σε όλα τα ανθρώπινα όντα. Όλοι γνωρίζουμε ότι το Facebook και η Google έχουν σε λειτουργία τεράστιες εγκαταστάσεις (farms) με διακομιστές. Έχετε ποτέ σταματήσει και να αναρωτηθείτε τι κάνουν, ακριβώς, αυτές οι εγκαταστάσεις; Γιατί αν το κάνετε, μπορεί να καταλήξετε γρήγορα στο συμπέρασμα ότι τις χρησιμοποιούν για εμάς. Τι είναι η Google και το Facebook, αν όχι φάρμες για ανθρώπινα όντα;
Αν αυτό ακούγεται οικείο, έτσι πρέπει: έχουμε εξάσκησει παραλλαγές αυτού του επιχειρηματικού μοντέλου για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.
Αποκαλούμε αυτήν την πολύ προσοδοφόρα και απαράδεκτη επιχείρηση πώλησης ανθρώπινων σωμάτων “δουλεία”. Το επιχειρηματικό μοντέλο της mainstream τεχνολογίας σήμερα είναι να αποτιμηθούν τα πάντα που σας αφορούν και που σας σχηματίζουν πέρα από το σώμα σας. Αυτό πως το αποκαλούμε;
Αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα τεχνολογίας …
Το σύγχρονο σύστημα αποικιοκρατίας και σαλαμοποίησης κατασκευάζονται από τη νεοσύστατη East India Company στην Silicon Valley και δεν είναι τόσο άξεστο ή ανόητο ώστε να βάλει φυσδικά δεσμά στους ανθρώπους. Δεν θέλουν να έχουν το σώμα σας, είναι ικανοποιημένοι με το να τους ανήκει η προσομοίωσή σας. Και όμως, όπως έχουμε ήδη δει, όσο περισσότερα δεδομένα έχουν για σας – τόσο υψηλότερη είναι η πιστότητα της προσομοίωσης σας – τόσο πιο κοντά είναι στην ιδιοκτησία σας.
Η προσομοίωση σας δεν είναι ένα στατικό πράγμα – είναι μια ζωντανή και δομημένη (με αλγόριθμους, αν όχι βιολογικά κύτταρα). Ζει στα εργαστήρια της Google, Inc., και στο Facebook, Inc., και υπόκειται συνεχώς σε εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες πειράματα με στόχο να αναλυθεί και να κατανοηθεί καλύτερα. Αυτό το είδος των πειραμάτων είναι που, αν είχε πραγματοποιηθεί με την φυσική σας υπόσταση σε αιχμαλωσία, θα οδηγούσε τα στελέχη των εταιρειών αυτών στη φυλακή για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Όλες αυτές οι προσωπικές πληροφορίες, και η αξία της διορατικότητας που προέρχεται από αυτές, ανήκει στις επιχειρήσεις και, κατ ‘επέκταση (όπως ο Edward Snowden μας έχει δείξει), μοιράζεται και με τις κυβερνήσεις.
Αυτό δημιουργεί μια τεράστια διαφορά ισχύος μεταξύ ιδιωτών και επιχειρήσεων και μεταξύ ατόμων και κυβερνήσεων.
Αν πάρω μια βιντεοκάμερα και περπατήσω μέσα στην Google, Inc, θα συλληφθώ. Ωστόσο, η Google καταγράφει αμέτρητα σπίτια με κάμερες τύπου nest. Ο κόσμος του Καπιταλισμού Επιτήρησης είναι αυτός που όσοι θα έπρεπε να έχουν δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή – οι ιδιώτες – δεν το έχουν, ενώ εκείνοι που θα πρέπει να είναι διαφανείς – οι επιχειρήσεις και οι δημοκρατικές κυβερνήσεις – το αξιοποιούν.
Όταν ο Mark Zuckerberg λέει “η προστασία της ιδιωτικής ζωής είναι νεκρή“, μιλά μόνο για την προστασία της δικής σας ιδιωτικής ζωής, όχι της δικής του. Όταν αγοράζει ένα σπίτι, αγοράζει τα σπίτια και στις δύο πλευρές του δρόμου επίσης. Την προστασία της ιδιωτικής ζωής του, την προστασία της ιδιωτικής ζωής του Facebook, Inc., και την προστασία της ιδιωτικής ζωής της κυβέρνησής σας έτσι ώστε να είναι ακόμα ζωντανός και καλά.
Αν αυτό δεν ακούγεται σαν δημοκρατία, είναι επειδή δεν είναι. Ο καπιταλισμός Επιτήρησης δεν είναι συμβατός με τη δημοκρατία.
Το σύστημα που ζούμε σήμερα, μπορεί καλύτερα να περιγραφεί ως Εταιριοκρατία ή φεουδαρχία των εταιρειών.
Είναι μια νεο-αποικιακή εποχή των πολυεθνικών μονοπωλίων.
Ένας ψηφιακός ιμπεριαλισμός, αν θέλετε.
Η άνοδος της εταιρειοκρατίας είναι αυτό που επιτύχαμε μετά από δεκαετίες ανεξέλεγκτου νεοφιλελευθερισμού και ανάλαφρης ιδεολογίας. Φέρνει μαζί του ένα απαράμιλλο επίπεδο συστηματικής ανισότητας που έχει ως αποτέλεσμα 62 άνθρωποι να έχουν τόσο πολύ πλούτο όσο o συνδυασμός του ήμισυ των φτωχότερων πληθυσμών του κόσμου (που είναι 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι). Συμπορεύεται παράλληλα με αυτήν την ολοσχερή καταστροφή των ενδιαιτημάτων μας μέσα από την εξάντληση των πόρων και την κλιματική αλλαγή. Είναι, για να το θέσω ωμά, μια υπαρξιακή απειλή για το είδος μας.
Αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα τεχνολογίας.
Πρόκειται για ένα πρόβλημα του καπιταλισμού.
Και η απάντηση σε αυτό δεν μπορεί παρά να είναι η καλύτερη και ισχυρότερη δημοκρατία.
Αποκεντρωμένες, διαυγείς εναλλακτικές τεχνολογίες μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο βοηθώντας μας να επιτύχουμε καλύτερα σε πολιτικές ελευθερίες και στη δημοκρατία, αλλά η τεχνολογία δεν είναι πανάκεια. Χωρίς ρυθμιστικές και καταστατικές αλλαγές, αυτού του είδους η τεχνολογία απλά θα θεωρηθεί παράνομη και όσοι από εμάς την κατασκευάζουμε θα μετατραπούμε σε νέο Σνόουντεν και Mannings.
Η πρόκληση για μας είναι μεγάλη: Οι εναλλακτικές λύσεις που έχουμε δημιουργήσει πρέπει να είναι εύκολες και προσιτές. Πρέπει να έχουν σχεδιαστεί ηθικά και με μη-αποικιακό χαρακτήρα. Αυτό δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αλλά ούτε είναι ανέφικτη. Το ξέρω γιατί έχω ήδη γράψει κώδικα για αυτές τις εναλλακτικές λύσεις σήμερα (όπως και άλλοι, επίσης).
Η μάχη για τις πολιτικές ελευθερίες και τη δημοκρατία μας θα γίνει μέσα από τα νέα καθημερινά μας πράγματα. Το αποτέλεσμα θα καθορίσει αν θα παραμείνουμε ποσοτικά δουλοπάροικων που μοχθούν σε μια ψηφιακή φεουδαρχία ή αν θα ζήσουμε ως ελεύθεροι πολίτες, εφοδιασμένοι με την τεχνολογία που κατέχουμε και ελέγχουμε ως άτομα, διερευνώντας τις δυνατότητες του είδους μας στα αστέρια.
Εύχομαι και εργάζομαι για το δεύτερο μέλλον.
Ελπίζω και εσείς.