[με μικρό spoiler για την ταινία Star Wars: Rogue One]
Καθώς η πρόοδος της ισότητας των φύλων έχει διεισδύσει στις δημιουργικές βιομηχανίες, οι αρσενικοί οπαδοί ταινιών όπως τα Star Wars έχουν διαμαρτυρηθεί ενάντια αυτής της πολιτισμική αλλαγή με σεξιστικά μοιρολατρικά σχόλια. Μιλήσαμε με ειδικούς περί αρρενωπότητας για να καταλάβουμε τι συμβαίνει με το «αρσενικό εγώ» fandom κοινότητες [ΣτΜ: κοινωνίες που βασίζονται σε ιστορίες scifi].
«Ο φεμινισμός έχει κατακλύσει τα Star Wars». Αυτή ήταν η κραυγή ενός άντρα στα σχόλια του τρέιλερ στο YouTube της πιο πρόσφατης ταινίας «Star Wars: Rogue One». Ο χρήστης αναφερόταν στο γεγονός ότι ο πρωταγωνιστικός ρόλος σε αυτή την νέα ταινία έχει δωθεί σε μια γυναίκα, όπως έγινε και στην προηγούμενη ταινία της σειράς το 2015 «Star Wars, Episode VII: The Force Awakens».
Προς μεγάλη απογοήτευση αυτού του διαδικτυακού χρήστη, η σειρά που τόσο αγάπησε, μια σειρά η οποία είχε επικεντρωθεί ως τώρα σε ιστορίες ανδρών του ήταν πλέον άγνωστη. Η γνώμη του είναι κάθε άλλο παρά μεμονωμένη. Στην πραγματικότητα, πολλοί άλλοι άνδρες χρήστες του YouTube δημοσίευσαν σχόλια που εκφράζουν ακριβώς το ίδιο συναίσθημα. Ένας άλλος χρήστης έγραψε, «Δεν μου αρέσει αυτός ο γυναικείος πρωταγωνιστικός ρόλος που δημιούργησαν. Το Star wars, είτε σας αρέσει είτε όχι, μιλά για έναν αντρικό κόσμο και είναι μια αντρική ταινία.»
Αυτό δεν μπορεί πραγματικά να αμφισβητηθεί: τα καλλιτεχνικά έργα έχουν από καιρό επικεντρώθει σε ιστορίες λευκών αντρών. Αυτή η τάση είναι τόσο καθιερωμένη που, το 1985, η σκιτσογράφος Alison Bechdel δημιούργησε το τεστ Bechdel, το οποίο μετρά τη συμμετοχή γυναικείων χαρακτήρων στα κινηματογραφικά σενάρια χρησιμοποιώντας δύο θλιβερά κριτήρια: εάν υπάρχουν τουλάχιστον δύο γυναίκες στην ταινία, και αν μιλάνε για οτιδήποτε άλλο εκτός από άνδρες. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέχθηκαν διαδικτυακά, σχεδόν οι μισές από όλες τις ταινίες αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στα κριτήρια του τεστ. Έτσι δεν αποτελεί έκπληξη το ότι οι ανένδοτοι οπαδοί των Star Wars βλέπουν μια γυναίκα πρωταγωνίστρια ως απειλή για το εδραιωμένο καθεστώς.
Για να κατανοήσουμε τον τρόπο που η ανισότητα των φύλων στην τέχνη επηρεάζει την αντρική κοινωνικοποίηση, απευθυνθήκαμε στην κοινωνιολόγο, μελετήτρια των φύλων, και ειδικευμένης σε θέματα αρρενωπότητας CJ Pascoe, της οποίας η βραβευμένη εθνογραφία «Φίλε, είσαι πούστης: Η αρρενωπότητα και η σεξουαλικότητα στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο» (“Dude, You’re a Fag: Masculinity and Sexuality in High School“), ερευνά τον τρόπο με τον οποίο τα κοινωνικά πρότυπα αρρενωπότητας επηρεάζουν τα έφηβα αγόρια. Όταν διδάσκουμε τους άνδρες να είναι «αρσενικά» με την παραδοσιακή έννοια, εξηγεί η Pascoe, κοινωνικοποιούνται έτσι ώστε «να είναι απαθείς, ετεροφυλόφιλοι, ανταγωνιστικοί και κυρίαρχοι».
Σε μια συνέντευξη μαζί μας, η Pascoe διαφωτίζει τον τρόπο που η αρρενωπότητα λειτουργεί εντός των «fandom κοινοτήτων». Ενώ ορισμένοι άνδρες υπερέχουν σε αρρενωπότητα σε σημείο να γίνουν δημοφιλείς και σεβαστοί -για παράδειγμα με το να είναι αθλητικοί- άλλοι μπορεί να εξοστρακιστούν για την αποτυχία τους να συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις από το φύλο τους. «Όταν μιλάμε για κοινότητες fandom, συνήθως σκεφτόμαστε ομάδες ανθρώπων που δεν είναι οπαδοί κάποιου αθλήματος αλλά αντίθετα οπαδοί κάποιων πολιτιστικών ή καλλιτεχνικών παραγωγών», δηλαδή ταινιών, μουσικής, λογοτεχνίας και βιντεοπαιχνιδιών.
Αν και όσοι ανήκουν σε αυτή την υπο-ομάδα των ανδρών βρίσκουν συντροφικότητα μεταξύ τους, το να είσαι «σπασίκλας», ιστορικά, δεν είναι κάτι κοινωνικά επωφελές. «Σίγουρα, μορφές πιο εγκεφαλικής αρρενωπότητας έχουν δυσφημιστεί στην πρόσφατη αμερικανική ιστορία. Οι σπασίκλες και οι διανοούμενοι θεωρούνται ως υποδεέστερα αρσενικά», δήλωσε η Pascoe. «Αποτυγχάνουν, με πολλούς τρόπους, να συμμετέχουν στο είδος των πρακτικών κυριαρχίας που απαιτούμε από τους νέους άνδρες.» Αυτό μπορεί να είναι εξαιρετικά αποθαρρυντικό για τους άνδρες μέλη σε ομάδες fandom, επειδή η κοινωνία «εμποδίζει τις διεκδικήσεις τους για την αρρενωπότητα,» εξηγεί η Pascoe.
«Οι νεαροί άνδρες χρησιμοποιούν σεξιστικά ή ομοφοβικά επίθετα ο ένας για τον άλλο για να υπενθυμίζουν τι σημαίνει να είσαι ένας «πραγματικός άντρας» σύμφωνα με την Pascoe. Προκειμένου να αποδείξουν ότι είναι «πραγματικοί» άνδρες, τα αγόρια πρέπει πρώτα να αποδείξουν ότι δεν είναι «πούστηδες», μια έννοια που σύμφωνα με τον Pascoe αναφέρεται τόσο στην αδυναμία όσο και στη σεξουαλικότητα, και, μετά από αυτό, οι άνδρες πρέπει να αποδείξουν ότι είναι ετεροφυλόφιλοι και «ότι μπορούν να ασκήσουν κυριαρχία πάνω στο σώμα μιας γυναίκας».
Ο Tristan Bridges είναι ένας άλλος κοινωνιολόγος και ειδικός σε θέματα αρρενωπότητας και συνέγραψε ένα πρόσφατο βιβλίο με την Pascoe. Σε μια συνέντευξη μας, ο Bridges διευκρίνισε ότι η κουλτούρα του σπασίκλα έχει κερδίσει δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια. Η ιδέα ότι οι σπασίκλες είναι αδύναμοι σε αντίθεση με τις κυρίαρχες αρσενικές κοινωνικές ομάδες δεν είναι πλέον απόλυτα ακριβής. «Υπάρχουν τηλεοπτικές εκπομπές όπως το The Big Bang Theory και η ανάγκη ενός αρρενωπού σπασίκλα να σώσει την ημέρα σε ταινίες όπως το Live Free or Die Hard που δείχνουν ότι σήμερα τους σπασίκλες τόσο τους πειράζουν, όσο και τους αποδίδουν νέες μορφές κοινωνικής αξίας», εξηγεί ο Bridges.
Σύμφωνα με τον Bridges, οι σπασίκλες είναι ταυτόχρονα αποδυναμωμένοι και επιθετικοί. «Οι σπασίκλες είναι, ως κοινωνικό είδος, αδύναμοι», εξηγεί. «Αλλά είναι επίσης αλήθεια πως υπάρχει πολλή τοξική αρρενωπή συμπεριφορά μέσα στις κοινότητές τους. Αναλογιστείτε. Το #GamerGate (ένα σκάνδαλο αναφορικά με τον σεξισμό στα βιντεοπαιχνίδια) συνέβη ανάμεσα σε σπασίκλες, όχι ανάμεσα σε αθλητές.»
Μερικές φορές, μας λέει η Pascoe, οι άνδρες που αποτυγχάνουν να προσαρμοστούν στον παραδοσιακό ορισμό του ανδρισμού μεταφέρουν την αποτυχία τους σε ανθρώπους που θεωρούνται πολιτιστικά κατώτεροι από εκείνους. Αυτές οι ομάδες των ανδρών συχνά συμμετέχουν σε ομοφοβικές, σεξιστικές, τρανσφοβικές πρακτικές μέσα στις fandom κοινότητες, προσθέτει η Pascoe. «Στις κοινότητες fandom, όπου συναθροίζονται οι άνδρες στους οποίους έχουν αρνηθεί τις παραδοσιακές οδούς της στερεοτυπικής αρρενωπότητας, η ενίσχυση της ισότητας και της προβολή των γυναικών και των queer ανθρώπων και χαρακτήρων, απειλούν την σφαίρα την οποία οι άνδρες θεωρούν ως το μόνο μέρος που μπορούν να είναι κυρίαρχοι – εκεί όπου μπορούν να αναγνωρίζονται ως αρσενικά.»
Αν τα Star Wars απευθύνονται στους σπασίκλες του 20ου αιώνα, τότε οι ταινίες Matrix απευθύνονται στους σπασίκλες του 21ου. Ίσως να ήταν αναμενόμενο, αλλά οι λεγόμενοι ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ανδρών (MRAs) αυτοπροσδιορίζονται ως «Κόκκινο Χάπι», έναν όρο που αντλήθηκε από τον μύθο του Matrix. Το κόκκινο χάπι αναφέρεται σε μια σκηνή στην πρώτη ταινία Matrix, στην οποία ο πρωταγωνιστής έχει δύο επιλογές: να καταναλώσει ένα χάπι, «το μπλε χάπι», το οποίο θα του επιτρέψει να συνεχίσει να ζει σχετικά ευτυχισμένα σε μια ψεύτικη πραγματικότητα, ή να καταπιεί «το κόκκινο χάπι» και να συνειδητοποιήσει ότι ζούσε σε ένα περίτεχνο ψέμα. Για τους οπαδούς του «κόκκινου χαπιού» το ισοδύναμο στην πραγματική ζωή της κατάποσης του κόκκινου χαπιού είναι η συνειδητοποίηση πως ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία συστημικά οι άντρες -και όχι οι γυναίκες – στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων.
Ωστόσο, τα αδέλφια-δημιουργοί αυτών των αγαπημένων ταινιών, έχουν και οι δύο εγκαταλείψει την αρρενωπότητά τους αμέσως μετά την κυκλοφορία της τριλογίας Matrix και επέλεξαν να ζήσουν τη ζωή τους ως οι αληθινές τους εαυτές: ως γυναίκες. Τώρα ονομάζονται Lana και Lilly Wachowski. «Υπάρχει μια κριτική ματιά πάνω στη δουλειά της Lana και της δικής μου και στην οπτική που διαπερνά την φυλετική μας μετάβαση. Αυτό είναι πρώτο.» δήλωσε η Lilly πρόσφατα καθώς δεχόταν το βραβείο GLAAD για το Sense8, μια νέα σειρά που δημιούργησαν μαζί με την αδελφή της. «Είναι μια εξαιρετική υπενθύμιση του ότι η τέχνη δεν είναι ποτέ στατική.»
«Οι MRAs συχνά επισημαίνουν γεγονότα και ζητήματα που παρουσιάζουν την συλλογική ισχύ των αντρών ως άδικα αποδυναμωμένη σε μερικές σημαντικές περιπτώσεις», αναφέρει ο Bridges, προσθέτοντας ότι αυτό είναι βασισμένο στην ιδέα ότι οι άνδρες χάνουν όποια προνόμια κάποτε είχαν. «Καθώς οι κοινωνίες αναδιανείμουν τα προνόμια των φύλων που ως τώρα είχαν σε μεγάλο βαθμό αποκλειστικά οι άνδρες, δεν είναι ασυνήθιστες οι αυξήσεις στην βία κατά των γυναικών ως μια πρώιμη αντίδραση.» Πρόσθεσε ότι οι άνθρωποι θέλουν να πιστεύουν ότι η κοινωνική δικαιοσύνη αποτελεί μια σταθερή, συνεχή πρόοδο. «Αλλά η έρευνα σχετικά με την ανισότητα έχει δείξει ότι δεν λειτουργεί έτσι», εξηγεί ο Bridges. «Μερικές φορές, όταν πάμε ένα βήμα προς τα εμπρός, κάνουμε δύο βήματα πίσω.»
Καθώς οι κόσμοι φαντασίας δεν αποτελούν πλέον αποκλειστικό αντρικό προνόμιο, οι άντρες που συμμετέχουν στις fandom κοινότητες και μισούν τις γυναίκες αντιμάχονται απεγνωσμένα. Στο YouTube, ο χρήστης ArcadeGoon σχολίασε το τρέιλερ για το Rogue One, δηλώνοντας πως «Οι λευκοί άνδρες δεν επιτρέπεται να παίζουν τους καλούς πια φαίνεται.» Ένας άλλος χρήστης, ο JACKO-LANTERN κραύγασε πως, «Το έκαναν αυτό ακριβώς για να κατευνάσουν τις φεμινίστριες», απηχώντας την πεποίθηση όσων ασπάζονται το «Κόκκινο Χάπι», ότι η κοινωνία μας εξυπηρετεί άδικα στις γυναίκες.
«Με πολλούς τρόπους, οι MRAs επισημαίνουν τα ίδια προβλήματα για τα οποία νοιαζόμαστε όσοι από εμάς ασχολούμαστε με την φυλετική ανισότητα – ότι οι σύγχρονες διαδικασίες κοινωνικοποίησης για τους νέους άνδρες είναι πολύ βαθιά προβληματικές και επίπονες για τους νέους άνδρες», λέει η Pascoe. «Εκεί που κάνουν λάθος οι MRAs, όμως, είναι στο ότι θεώρησαν την ανισότητα των φύλων ως ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος – ένα παιχνίδι στο οποίο οτιδήποτε κερδίζουν οι γυναίκες, οι τρανς και οι queer / ομοφυλόφιλοι / λεσβίες / αμφιφυλόφιλοι σημαίνει απώλεια για τους άνδρες.»
Αυτό είναι λυπηρό, επειδή οι άνδρες χρειάζονται τον φεμινισμό όσο δεν φαντάζονται. «Η ενδυνάμωση της φυλετικής και σεξουαλικής ισότητας είναι καλή για τους άνδρες, επειδή αυτό το είδος της ισότητας σημαίνει ότι ο τρόπος που κοινωνικοποιούμε ως τώρα τους άνδρες ώστε να είναι απαθείς, ετεροφυλόφιλοι και κυρίαρχοι πρέπει να αλλάξει» εξηγεί ο Pascoe, προσθέτοντας ότι οι άνδρες δεν θεωρούνται ως πλήρη ανθρώπινα όντα στην κοινωνία μας εκτός αν οι ίδιοι εξαναγκάσουν τους εαυτούς τους σε αυτόν τον εσφαλμένο ρόλο αρρενωπότητας. «Ενώ οι MRAs κάνουν έκκληση για μια επαναβεβαίωση της στερεοτυπικά ομοφοβικής, σεξιστικής και τρανσοφοβικής αρρενωπότητας, όσοι από εμάς ενδιαφέρονται για τα φύλα και την ισότητα των φύλων θα προτείναμε ότι ίσως η αύξηση των διαδικασιών ένταξης και προβολής των γυναικών, των trans και των LGBQ ατόμων στις fandom κοινότητες, θα έχει ως αποτέλεσμα μια λιγότερο επιζήμια κοινωνικοποίηση των φύλων για όλους, συμπεριλαμβανομένων των αντρών, και θα βοηθήσει στο να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιοι οι σπασίκλες τοποθετούνται στην κατώτατη βαθμίδα κάποιας ιεραρχίας της αρρενωπότητας».
Άλλες μεταφράσεις: VICE GR