Skip to content →

Πώς προέκυψε ιστορικά ο διαχωρισμός των δημοσίων αποχωρητηρίων ανάλογα με το φύλο;

Terry S. Kogan [27.05.2016]

μετάφραση

≃10' λεπτά

Aluminium_Vintage_Ladies_and_Gents_Door_Signs

 

Για χρόνια, ακτιβιστές για τα δικαιώματα των διεμφυλικών μάχονταν για το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τις δημόσιες τουαλέτες σύμφωνα με την ταυτότητα του φύλου τους. Τις τελευταίες εβδομάδες, η εκστρατεία αυτή έχει κορυφωθεί.

Τον Μάρτιο, η Βόρεια Καρολίνα ψήφισε ένα νόμο που επιβάλει στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν μόνο τη δημόσια τουαλέτα που αντιστοιχεί στο φύλο που αναγράφεται στο πιστοποιητικό γέννησης τους. Εν τω μεταξύ, ο Λευκός Οίκος έχει ήδη τοποθετηθεί αντίθετα, εκδίδοντας οδηγία οι διεμφυλικοί μαθητές να επιτρέπεται να χρησιμοποιούν την τουαλέτα που ταιριάζει με την ταυτότητα φύλου τους. Σε απάντηση στην οδηγία, στις 25 Μαΐου, 11 πολιτείες μήνυσαν την κυβέρνηση Ομπάμα έτσι ώστε να εμποδίσουν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση από την εφαρμογή της.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι μια λύση σε αυτό το αδιέξοδο είναι να μετατραπούν όλες οι δημόσιες τουαλέτες σε unisex, έτσι ώστε να μην υπάρχει ανάγκη διαχωρισμού των φύλων. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί από κάποιους παράξενο ή δραστικό. Πολλοί υποθέτουν ότι ο διαχωρισμός στις τουαλέτες με βάση το βιολογικό φύλο ενός ατόμου είναι ο «φυσικός» τρόπος να καθορίσουμε ποιος πρέπει και δεν πρέπει να επιτρέπεται να χρησιμοποιεί αυτούς τους δημόσιους χώρους.

Στην πραγματικότητα, οι νόμοι στις ΗΠΑ δεν είχαν ασχοληθεί με το ζήτημα του διαχωρισμού των δημοσίων αποχωρητηρίων με βάση το φύλο μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, όταν η Μασσαχουσέτη έγινε η πρώτη πολιτεία που θέσπισε ένα τέτοιο καθεστώς. Μέχρι το 1920, πάνω από 40 πολιτείες είχαν υιοθετήσει παρόμοια νομοθεσία με την απαίτηση οι δημόσιες τουαλέτες να διαχωρίζονται ανά φύλο.

Γιατί, λοιπόν, οι πολιτείες των ΗΠΑ ξεκίνησαν να υιοθετούν τέτοιoυς νόμους; Μήπως οι νομοθέτες απλώς αναγνώριζαν φυσικές ανατομικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών;

Έχοντας μελετήσει την ιστορία των νομικών και πολιτιστικών προτύπων που απαιτούν τον διαχωρισμό των δημοσίων αποχωρητηρίων σύμφωνα με το φύλο, είναι σαφές ότι δεν υπήρχε τίποτα τόσο καλοπροαίρετο αναφορικά με την ψήφιση αυτών των νόμων. Αντίθετα, αυτοί οι νόμοι είχαν τις ρίζες τους στη λεγόμενη ιδεολογία των «διαφορετικών σφαιρών» που επικράτησε στις αρχές του 19ου αιώνα – στην ιδέα ότι, προκειμένου να προστατευτεί η αρετή των γυναικών, εκείνες έπρεπε να μείνουν στο σπίτι για να φροντίσουν τα παιδιά και τις οικιακές δουλειές.

Στη σύγχρονη εποχή, μια τέτοια άποψη για το ποια είναι η σωστή θέση των γυναικών εύκολα θα απορριπτόταν ως σεξιστική. Τονίζοντας τη σεξιστική προέλευση των νόμων που κάνουν υποχρεωτικό τον διαχωρισμό φύλου στις δημόσιες τουαλέτες, ελπίζω να δημιουργηθεί πρόσφορο έδαφος για τουλάχιστον επανεξέταση της συνεχόμενης ύπαρξής του.

Η άνοδος μιας νέας αμερικανικής ιδεολογίας

Κατά την πρώιμη ιστορία της Αμερικής, το νοικοκυριό ήταν το επίκεντρο της οικονομικής παραγωγής, ο τόπος όπου τα αγαθά παράγονταν και πωλούνταν. Αυτός ο ρόλος του σπιτιού στην αμερικανική οικονομία άλλαξε στα τέλη του 18ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης. Καθώς η μαζική παρασκευή με την βοήθεια μηχανών γινόταν συγκεντρωτικά στα εργοστάσια, οι άνδρες έφυγαν για να καλύψουν αυτές τις νέες θέσεις εργασίας, ενώ οι γυναίκες παρέμειναν στο σπίτι.

Σύντομα προέκυψε ένα ιδεολογικό χάσμα μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χώρου. Ο χώρος εργασίας και η δημόσια σφαίρα θεωρήθηκαν ο αρμόζων χώρος των ανδρών. Η ιδιωτική σφαίρα του σπιτιού ανήκε στις γυναίκες. Αυτό το χάσμα βρίσκεται στην καρδιά της ιδεολογίας των διαφορετικών σφαιρών.

Η συναισθηματική εικόνα της ενάρετης γυναίκας που παραμένει στο σπιτικό της ήταν ένας πολιτιστικός μύθος που έμοιαζε ελάχιστα με την εξελισσόμενη πραγματικότητα του 19ου αιώνα. Από το ξεκίνημά του, ο αιώνας έγινε μάρτυρας της ανάδυσης των γυναικών από την ιδιωτικότητα του σπιτιού στο χώρο εργασίας και στην αμερικανική πολιτική ζωή. Για παράδειγμα, ήδη από το 1822, όταν μύλοι υφαντουργίας ιδρύθηκαν στο Λόουελ, στην Μασσαχουσέτη, νεαρές γυναίκες άρχισαν να συρρέουν στις πόλεις που είχανε υφαντουργεία. Σύντομα, οι ανύπαντρες γυναίκες αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού της κλωστοϋφαντουργίας. Οι γυναίκες θα εμπλακούν επίσης σε κινήματα κοινωνικών αλλαγών και φεμινιστικών μεταρρυθμίσεων που προϋπέθεταν την εργασία τους εκτός σπιτιού.

Παρ’ όλα αυτά, η αμερικανική κουλτούρα δεν εγκατέλειψε την ιδεολογία των διαφορετικών σφαιρών, και οι περισσότερες ενέργειες γυναικών εκτός της οικιακής σφαίρας αντιμετωπίζονταν με καχυποψία και ανησυχία. Έως τα μέσα του αιώνα, οι επιστήμονες έθεσαν στόχο να επιβεβαιώσουν την ιδεολογία πραγματοποιώντας έρευνες για να αποδείξουν ότι το γυναικείο σώμα ήταν εγγενώς πιο αδύναμο από ό,τι το ανδρικό.

Οπλισμένοι με αυτά τα «επιστημονικά» γεγονότα (που τώρα θεωρούνται ως πολιτικές απόψεις ενάντιες στα αναδυόμενα κινήματα δικαιωμάτων των γυναικών), νομοθέτες και άλλοι πολιτικοί ξεκίνησαν να θεσπίζουν νόμους που αποσκοπούσαν στην προστασία των «ασθενέστερων» γυναικών στο χώρο εργασίας. Στα παραδείγματα περιλαμβάνονται νόμοι που περιόριζαν τις ώρες εργασίας των γυναικών, νόμοι που απαιτούσαν μια περίοδο ανάπαυσης για τις γυναίκες κατά τη διάρκεια της ημέρας ή καθίσματα στους σταθμούς εργασίας τους και νόμους που απαγόρευαν τις γυναίκες από τη λήψη ορισμένων θέσεων εργασίας και από επαγγέλματα που θεωρούνταν επικίνδυνα.

Οι νομοθέτες στα μέσα του αιώνα ενέκριναν επίσης αρχιτεκτονικές λύσεις για να «προστατεύσουν» τις γυναίκες που τόλμησαν να περιπλανηθούν έξω από το σπίτι.

Αρχιτέκτονες και άλλοι σχεδιαστές δημιούργησαν ζώνες σε διάφορους δημόσιους χώρους για την αποκλειστική χρήση από τις γυναίκες. Για παράδειγμα, το δωμάτιο ανάγνωσης μόνο για κυρίες – με έπιπλα που έμοιαζαν να ταιριάζουν σε ένα ιδιωτικό σπίτι – έγινε αποδεκτό κομμάτι στον σχεδιασμό της αμερικάνικης δημόσιας βιβλιοθήκης. Και στη δεκαετία του 1840, οι αμερικανικοί σιδηρόδρομοι έθεσαν το «βαγόνι κυριών», για την αποκλειστική χρήση των γυναικών και των συνοδών τους. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, αίθουσες μόνο για γυναίκες είχαν δημιουργηθεί και σε άλλες εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων των φωτογραφικών στούντιο, ξενοδοχείων, τραπεζών και πολυκαταστημάτων.

Αποχωρητήρια με διαχωρισμό φύλου: βάζοντας τις γυναίκες στην θέση τους;

Με αυτό το πνεύμα οι νομοθέτες θέσπισαν τους πρώτους νόμους που απαιτούσαν οι τουαλέτες εργοστάσιων να διαχωρίζονται ανά φύλο.

Μέσα στην δεκαετία του 1870, οι τουαλέτες στα εργοστάσια και σε άλλους χώρους εργασίας ήταν κυρίως σχεδιασμένες για ατομική χρήση, και συχνά βρίσκονταν εκτός των κτιρίων. Οι τουαλέτες αυτές άδειαζαν σε ανθυγιεινούς βόθρους που συνήθως βρίσκονταν κάτω ή δίπλα στο εργοστάσιο. Η πιθανότητα εσωτερικών, κοινόχρηστων αποχωρητηρίων δεν είχε καν προκύψει μέχρι η τεχνολογία της αποχέτευσης αναπτυχθεί σε τέτοιο στάδιο όπου τα απόβλητα θα μπορούσαν να διοχετευθούν στα δημόσια συστήματα αποχέτευσης.

Αλλά από τα τέλη του 19ου αιώνα, οι χώροι υγιεινής του εργοστασίου – όπως ονομάζονταν τότε τα αποχωρητήρια – έγιναν σημείο ανάφλεξης για μια σειρά από πολιτιστικές ανησυχίες.

Κατ’ αρχάς, οι θανατηφόρες επιδημίες χολέρας στη διάρκεια του αιώνα αύξησαν τις ανησυχίες για τη δημόσια υγεία. Σύντομα, μεταρρυθμιστές γνωστοί ως «υγειονόμοι» εστίασαν την προσοχή τους στην αντικατάσταση των άναρχων ανθυγιεινών υδραυλικών εγκαταστάσεων στα σπίτια και στους χώρους εργασίας με τεχνολογικά προηγμένα συστήματα συνδεδεμένα με το δημόσιο αποχετευτικό δίκτυο.

Δεύτερον, η ταχεία ανάπτυξη των όλο και πιο επικίνδυνων μηχανημάτων στα εργοστάσια θεωρήθηκε ως ιδιαίτερη απειλή για τις «πιο αδύναμες» εργαζόμενες γυναίκες.

Τέλος, οι βικτωριανές αξίες που τόνιζαν τη σημασία της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και τη σεμνότητα δέχθηκαν ιδιαίτερες προκλήσεις στα εργοστάσια, όπου οι γυναίκες εργάζονταν δίπλα-δίπλα με τους άνδρες και συχνά μοιράζονταν τις ίδιες ατομικές τουαλέτες.

Ήταν η συμβολή αυτών των ανησυχιών που οδήγησε τους νομοθέτες στη Μασσαχουσέτη και σε άλλες πολιτείες να θεσπίσουν τους πρώτους νόμους που απαίτησαν οι τουαλέτες εργοστασίων να είναι διαχωρισμένες ανάλογα με το φύλο. Παρά την αδιαμφισβήτητη παρουσία των γυναικών στη δημόσια σφαίρα, το πνεύμα της ιδεολογίας των ξεχωριστών σφαιρών στις αρχές του αιώνα καθρεφτιζόταν σαφώς στη νομοθεσία αυτή.

Κατανοώντας ότι οι «εγγενώς πιο αδύναμες» γυναίκες δεν μπορούσαν να αναγκαστούν να επιστρέψουν στο σπίτι, οι νομοθέτες επέλεξαν αντί αυτού να δημιουργήσουν ένα προστατευτικό, οικείο καταφύγιο για τις γυναίκες στο χώρο εργασίας απαιτώντας νομοθετικά ξεχωριστές τουαλέτες, καθώς και ξεχωριστά αποδυτήρια και δωμάτια ανάπαυσης μόνο γι’ αυτές.

Έτσι, η ιστορική αιτιολόγηση για τους πρώτους νόμους στις Ηνωμένες Πολιτείες που απαιτούσαν δημόσιες τουαλέτες διαχωρισμένες σύμφωνα με το φύλο, δεν βασίστηκε σε κάποια αντίληψη ότι οι άνδρες και οι γυναίκες ήταν «διαφορετικοί αλλά ίσοι» – μια ουδέτερη φυλετική πολιτική που απλώς αντανακλούσε ανατομικές διαφορές.

Αντίθετα, οι νόμοι αυτοί θεσπίστηκαν ως ένας τρόπος για διεύρυνση της ηθικής ιδεολογίας των αρχών του 19ου αιώνα που υπαγόρευσε τον κατάλληλο ρόλο και τη θέση των γυναικών στην κοινωνία.

Το μέλλον των δημοσίων αποχωρητηρίων

Προκαλεί, επομένως, έκπληξη το γεγονός ότι αυτή η απαξιωμένη αντίληψη χρησιμοποιείται στην τρέχουσα συζήτηση για το ποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει ποιες δημόσιες τουαλέτες.

Οι αντίπαλοι των δικαιωμάτων των διεμφυλικών έχουν χρησιμοποιήσει το σύνθημα «Όχι άντρες στις τουαλέτες γυναικών», το οποίο δημιουργεί την εικόνα αδύναμων γυναικών να έχουν υποστεί επίθεση από άντρες, εάν επιτραπεί στις τρανς γυναίκες να «εισβάλουν» στο δημόσιο μπάνιο.

Στην πραγματικότητα, η μόνη απτή απόδειξη για οποιεσδήποτε τέτοιου είδους επιθέσεις σε δημόσιες τουαλέτες είναι οι επιθέσεις εναντίον τρανς ανθρώπων, ένα σημαντικό ποσοστό των οποίων αναφέρουν λεκτική και σωματική επίθεση σε αυτούς τους χώρους.

Εν μέσω της τρέχουσας δίνης για το θέμα των δημόσιων αποχωρητηρίων, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι η τρέχουσα νομοθεσία που απαιτεί οι δημόσιες τουαλέτες να είναι ξεχωριστές ανάλογα με το φύλο, αναδύθηκε από μια πια παρωχημένη ιδεολογία των ξεχωριστών σφαιρών.

Ανεξάρτητα από το εάν οι unisex τουαλέτες με χρήση από πολλά φύλα είναι η καλύτερη λύση, οι νομοθέτες μας και οι πολίτες πρέπει να ξεκινήσουμε να οραματιζόμαστε νέες διαμορφώσεις των κοινόχρηστων χώρων υγιεινής, διαμορφώσεις πολύ πιο φιλικές προς όλους τους ανθρώπους που κινούνται μέσα στο δημόσιο χώρο.